اینجا یك مقدمه ای باید عرض كنیم. در سوره ی «إِنّا فَتَحْنا» داستان صلح حدیبیّه را به تفصیل نقل كردیم. رسول اكرم در سال ششم هجری به عنوان زیارت مكه [از مدینه خارج شدند. ] ایام ماه حرام بود و در ماه حرام رسم جاهلیت هم این بود كه دشمنان متعرض یكدیگر نمی شدند و خود قریش هم این رسم را در باره ی دیگران عمل می كردند. رسول اكرم به استناد این سنت- كه بعد در خود اسلام هم محترم است- با عده ای برای انجام عمل حج در مكه روانه شدند. ولی وقتی به نزدیك مكه رسیدند، در محل حدیبیه، كفار قریش متوجه شدند، آمدند مانع شدند. هر چه كه مسلمین گفتند این بر خلاف سنتی است كه خود شما قبول دارید، قبول نكردند و نزدیك بود كه جنگ در بگیرد؛ مسلمین هم اصرار داشتند كه ما به زور و عنف وارد مكه می شویم، ولی خود رسول اكرم با اصرار مسلمین موافقت نكردند. آنجا یك قرارداد صلحی امضا شد و در آن قرارداد صلح به حسب ظاهر پیغمبر اكرم خیلی به آنها امتیاز داد، یعنی قرارداد طوری تنظیم شد كه مسلمین اغلب ناراضی بودند و می گفتند این بیشتر به نفع كفار است تا به نفع ما. ولی البته بعد معلوم شد كه این قرارداد به نفع مسلمین بوده و خیلی هم به نفع مسلمین بوده است. جزء اصول قرارداد یكی این بود- و مسلمین از همین هم خیلی ناراحت بودند- كه بعد از این اگر كسی از مردم مكه مسلمان شد و فرار كرد و به مدینه آمد، قریش حق داشته باشند كه او را برگردانند ولی اگر یك نفر مسلمان مرتد شد و فرار كرد و به مكه رفت، مسلمین حق نداشته باشند بروند او را پس بگیرند. این [ماده ی قرارداد] مسلمین را خیلی ناراحت كرد كه یا رسول اللّه! قراردادْ عادلانه نیست، این كه به ضرر ماست!

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 223

فرمود: اما اگر كسی از ما مرتد شود و برود ما اصلاً دنبالش نمی رویم. مسلمانی كه به زور بخواهیم او را به آنجا بیاوریم كه به درد ما نمی خورد! هر كس همین قدر كه مرتد شد و رفت، دیگر رفت، ما دنبالش نمی رویم كه به زور او را بیاوریم. و اما راجع به مسلمینی كه در آنجا هستند، ما از آنها می خواهیم كه فعلاً تحمل كنند (چون به حسب قرارداد، دیگر كفار قریش حق زجر كردن آنها را نداشتند و بلكه آنها آزادی هم پیدا می كردند كه اعمال خودشان را آزادانه انجام بدهند) و بعد از آن دوره ی شكنجه و سختی آزادی پیدا می كنند. ما از آنها می خواهیم آنجا باشند و وجودشان در آنجا نافع است، باید باشند؛ و این سیاست فوق العاده مفید واقع شد. اگر رسول اكرم آن اجازه را می داد كه اگر مسلمین مكه هم فرار كردند ما برنمی گردانیم، بعد از این قرارداد، مسلمینِ مكه پشت سر یكدیگر فرار می كردند و به مدینه می آمدند در صورتی كه رسول اكرم می خواست از این آزادی كه برای مسلمین در مكه پیدا می شود استفاده كند كه بعد یك زمینه ی تبلیغی در آنجا فراهم شود و برای یك سال و دو سال دیگر مكه خود به خود تسلیم شود و همین طور هم شد؛ به واسطه ی همین قرارداد صلح حدیبیه، در ظرف این یكی دو سال آنقدر مردم مسلمان شدند كه در تمام آن ده بیست سال گذشته مسلمان نشده بودند.