این تعبیر یعنی تعبیر تجارت و معامله، تنها در زمینه ی ایمان و كار خیر نیست و شاید نكته ی اساسی اینجا باشد. از تعبیرات قرآن كریم ما این گونه نمی فهمیم كه انسان دو حالت دارد: یك حالت اینكه معامله می كند و حالت دیگر اینكه معامله نمی كند.

سرمایه هایی كه انسان دارد، همین سرمایه ی عمر و سرمایه ی سلامت و سرمایه ی قدرتهایی كه دارد، سرمایه ی مالی كه دارد و هر آنچه كه خداوند به او داده است این طور نیست كه انسان با این سرمایه ها یا معامله می كند یا معامله نمی كند. در سرمایه های معمولی، انسان ممكن است سرمایه ای داشته باشد و بگوید من با این سرمایه نمی خواهم معامله كنم. وقتی فكر می كنم مگر چقدر عمر می كنم، پنجاه سال دیگر هم اگر زنده باشم، دارایی دارم و از این دارایی خودم كم كم خرج می كنم تا عمرم به پایان برسد؛ احتیاجی به معامله ندارم، معامله هم نمی كنم.

آیا انسان می تواند در مورد سرمایه های انسانی كه دارد همین گونه باشد؛ بگوید: من نمی خواهم معامله كنم، نمی خواهم كسب كنم؛ از نظر امور معنوی و اخروی و آن اموری كه قرآن آنها را معامله نامیده است می خواهم سرمایه ی خود را راكد بگذارم و كم كم خرج كنم؟ یا نه، انسان در دنیا نمی تواند كاسب نباشد،

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 257

نمی تواند اكتساب نكند، منتها یا آن اكتساب و یا این اكتساب؟ شق دوم صحیح است؛ این كه من یك عمر زندگی كنم و اساساً سرمایه ام را به كار نیندازم، محال است؛ یعنی انسان دائماً در حال مبادله است و نمی تواند در حال مبادله نباشد؛ یا مبادله ای كه نتیجه اش به تعبیر قرآن خسران زیاد و عذاب الیم است، و یا مبادله ای كه نتیجه اش سعادت ابدی است، یعنی یا زیر صفر است یا بالای صفر؛ روی صفر نمی ایستد.

اینكه عرض كردیم انسان نمی تواند اكتساب نكند، برای این است كه هر نگاه انسان یك كسب است، هر سخن انسان یك كسب است، هر قدمی كه انسان بردارد یك كسب است، یعنی تأثیرپذیری است. انسان به گونه ای كه در عالم قرار گرفته است و دائماً دارد نیروهای خود را مصرف می كند، نه این است كه بگوید: من انرژی مصرف می كنم و این قدر مصرف می كنم تا تمام شوم و بعد كه تمام شدم یك صفر هستم؛ این طور نیست. هر كاری انسان انجام دهد، چیزی داده است و چیزی گرفته است، منتها آن چیزی كه می گیرد گاهی سعادت است و گاهی شقاوت.

امروزیها اصطلاحی دارند به نام «اصل تأثیر متقابل» و حرف خوبی هم هست؛ البته در گذشته هم می گفتند ولی امروزه بیشتر روی آن تكیه می كنند. اصل تأثیر متقابل معنایش این است كه در دنیا هیچ چیزی نیست كه یكطرفه اثر بگذارد، همیشه تأثیرها دوطرفه است؛ و تازه اینها مدعی هستند كه این تأثیر دوطرفه میان همه چیز با همه چیز است. می گویند نمی شود یك شئ در عالم وجود داشته باشد كه فقط از اشیاء دیگر اثر بپذیرد و خودش روی اشیاء دیگر اثر نگذارد، یا روی اشیاء دیگر اثر بگذارد و اشیاء دیگر روی آن اثر نگذارند؛ تأثیر متقابل در كار است.

درباره ی یك انسان هم این مطلب هست. ما با این عالم بیرونی همیشه در تأثیر متقابل هستیم، این عالم روی ما اثر می گذارد و ما روی آن اثر می گذاریم؛ نمی توانیم خودمان را از قانون تأثیر متقابل بیرون بكشیم. منتها ما اگر مطابق هدایت و راهنمایی ای كه به ما كرده اند عمل كنیم، معادل آن سرمایه و صدها برابر آن سرمایه ای كه داده ایم، از عالم و جهان برای سود و سعادت خودمان می گیریم. این معنای «هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلی تِجارَةٍ تُنْجِیكُمْ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ» است. اما اگر بر اساس این برنامه ای كه خدای ما برای ما معین كرده است عمل نكنیم و به طور بلبشو راههای خودخواهانه ای انتخاب كنیم، باز هم سرمایه را داده ایم و عوض آن را گرفته ایم ولی

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 258

به جای اینكه این سرمایه را بدهیم و یك شئ مفید بگیریم، اشیائی برای خود گرفته ایم كه همه جز مایه های عذاب و عقاب و مایه های ضرر و زیان برای ما هیچ چیز دیگری نیست و مانند این است كه انسان پولش را خرج كند و مار و عقرب بخرد و بعد این مار و عقرب را در خانه ی خود رها كند. چنین فردی البته خرید و فروش كرده است، اما چه چیزی برای خود خریده است؟ موجبات آزار و موجبات عذاب.

این به نظر عجیب می آید كه در آیه ی شریفه ی «یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلی تِجارَةٍ تُنْجِیكُمْ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ» (شما را راهنمایی كنم به تجارتی كه شما را از عذاب الیم برهاند) تجارت با عذاب چه ارتباطی دارد؟ ارتباطش این است كه انسان دائماً در حال تجارت است، اگر این تجارتی را كه خداوند بدان راهنمایی می كند انجام ندهد همیشه دارد یك تجارت دیگری انجام می دهد كه نتیجه ی آن عذاب الیم است؛ شق سوم ندارد. شما الآن در اثر اینكه قبلاً به نوع دیگری تجارت و اكتساب می كرده اید، دچار عذاب الیم هستید، حال ما تجارت دیگری به شما پیشنهاد می كنیم تا شما را از عذاب الیمی كه گرفتار آن هستید نجات دهیم.