نكته ی اول راجع به منافقین در صدر اسلام است كه گفتیم اینجا یك نوع اختلاف
نظری میان شیعه و سنی وجود دارد. اهل تسنن معمولاً منافقینی را كه در قرآن از آنها
یاد شده است و بلكه اساساً منافقین در دوره ی اسلام را منحصر می دانند به منافقین
مدنی، یعنی منافقینی كه از انصار هستند، و معتقدند كه اینها در اوایل ورود پیغمبر
اكرم صلی الله علیه و آله به مدینه پیدا شدند و بعد در سالهای آخر حیات پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله هم
ریشه شان كنده شد و كارشان تمام شد. این طور هم تعلیل می كنند- كه تا این مقدار
حرف درستی است- كه در مدینه گروهی بودند كه در رأسشان مردی بود به نام
عبداللّه بن اُبَیّ كه اینها از اول، از آمدن پیغمبر ناراضی بودند، یعنی آمدن پیغمبر اكرم
منافع خاص آنان را در خطر می انداخت، ولی موج اسلام در مدینه موجی بود
غیرقابل مقاومت و اینها چاره ای نداشتند الّا اینكه خود را در زیر پوشش اسلام
مخفی كنند؛ یعنی در باطن همان كه بودند بودند، ولی تظاهر به اسلام می كردند. شك
ندارد كه چنین گروهی در مدینه بوده اند و اینها منافق بوده اند و بسیاری از آیات هم
ناظر به همانهاست و شأن نزول آیات نفاق اغلب در مورد همانهاست.
ولی آیا منافقین منحصر بودند به همین منافقین مدنی كه به قول این حضرات
ریشه ی آنها هم در همان زمان پیامبر كنده شد، و یا نه منافقین منحصر به اینها بودند و
نه ریشه ی خود اینها كنده شد؟
وقتی كه پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله از دنیا رفت، منافقین هنوز گروهی قوی و نیرومند
بودند. این مطلب دلایلی دارد. یكی اینكه این یك امر واضح و روشنی است كه
همان طور كه موج اسلام در مدینه خواه ناخواه سبب شد كه عده ای هم كه درواقع
مسلمان نبودند تظاهر به اسلام كنند، در سالهای آخر یعنی بعد از آنكه مكه فتح شد،
عین همان جریان، در مكه تكرار شد؛ یعنی موج اسلام باز مكه را آنچنان گرفت كه
باز عده ای از مردم مكه، از همان قرشی ها، وقتی دیدند كه دیگر این موج غیرقابل
مقاومت است خودشان را در زیر پوشش اسلام مخفی كردند. امثال ابوسفیان در
حدود بیست سال با پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله جنگیده بودند و به شدت هم مخالفت كرده
بودند، احقاد بدریه و حدیبیه و اُحدیه در اینها بود، كشته ها داده بودند، در راه مبارزه
با اسلام همه چیزشان را درواقع از دست داده بودند. شك ندارد كه وقتی موج اسلام
مكه را گرفت و اینها تظاهر به اسلام كردند، اسلام اینها یك اسلام واقعی نبود و لهذا
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 330
عمار یاسر در مورد اینها فرمود: «ما أسلموا و لكن استسلموا»
[1] یعنی درواقع اسلام
نیاوردند، تظاهر به اسلام كردند.
و اما اینكه سیاست پیغمبر اكرم در مورد منافقین چه سیاستی بود، درباره ی
منافقین اهل مدینه مورد اتفاق است. سیاست ایشان درباره ی منافقین سیاست حذَر و
احتیاط بود، نه اینكه كسانی كه تظاهر به اسلام می كنند، مادامی كه عملی بر ضد
انجام نداده اند، اینها را پیغمبر اكرم بكشد؛ این طور نبوده است.
مطلب دیگر این است كه این مطلب كه اینها مدعی می شوند كه حتی منافقین
مدینه با وفات پیغمبر اكرم یا نزدیك به وفات ایشان بكلی ریشه كن شدند این هم
یك حرف صد در صد قابل قبولی نیست كه حتی منافقین مدینه هم چنین شده
باشند.
[1]
. بحارالانوار، ج 32 / ص 325.