«وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ» خدا شما را مصور گردانید و صورت شما را نیكو گردانید. مفسرین این سؤال را مطرح كرده اند كه آیا مقصود از «صورت» در اینجا همان است كه در فارسی به آن «چهره» می گوییم و مقصود آیه این است كه خدا اندامهای انسان مثل چشم را زیبا آفرید؟ این در سوره ی «وَ اَلتِّینِ» آنجا كه می فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا اَلْإِنْسانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ» به تفصیل گفته خواهد شد. مفسرین گفته اند كه مقصود از «وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ» این است كه در خلقت شما نیكوترین تعبیه ها را فرمود و هر چیزی به جای خودش نیكوست. «اَلَّذِی أَحْسَنَ كُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقَهُ» [1] هر چیزی نیكو آفریده شده است و مقصود از اینكه نیكو آفریده شده، این است كه متناسب با آن هدفی است كه برای آن آفریده شده است. هر چیزی كه برای هدفی آفریده می شود نیكو بودنش به این است كه برای آن هدفش هرچه بهتر باشد.

انسان اتومبیل می سازد. بهترین اتومبیل كدام اتومبیل است؟ بهترین اتومبیل آن اتومبیلی است كه هدفهایی را كه منظور از اتومبیل است بهتر تأمین كند. یك اتومبیل به عنوان یك وسیله ی نقلیه به چه چیزهایی نیاز دارد؟ به موتور، ترمز، فرمان و برخی چیزهای دیگر. بهترین اتومبیل آن است كه متناسب با هدفهایی كه انسان از یك اتومبیل دارد همه ی ویژگیهای لازم را به بهترین وجه داشته باشد.

پس معنای اینكه «انسان را خوب آفریدیم» این است كه همه ی ابزارهای لازم را در وجود او برای رسیدن به آن هدفی كه انسان برای آن خلق شده است تعبیه كردیم.

«وَ إِلَیْهِ اَلْمَصِیرُ» . گفتیم «خَلَقَ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضَ بِالْحَقِّ» یعنی آسمانها و زمین را به حق و نه به باطل آفرید، یعنی به سوی هدفی و به سوی مقصدی آفرید. این كاروان كه حركت می كند دارد به كجا می رود؟ مراد از حركت، حركت مكانی نیست تا كسی بگوید مثلاً خورشید ساكن است و حركت نمی كند، بلكه مقصود این است كه این

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 354

جهان در مجموع تحولها و تكاملهایی كه پیدا می كند به سوی چه و به سوی كه می رود؟ همه ی فكرهای مادی اینجا كه می رسند پایشان لنگ است. می گویند: می رود به ناكجاآباد، نیست آباد! قرآن خیلی واضح و روشن می گوید جهان جز به سوی خود او به هیچ جای دیگر نمی رود: «وَ إِلَیْهِ اَلْمَصِیرُ» .

كلمه ی «صیرورت» در فلسفه های امروزی از كلمات خیلی رایج است و در فلسفه ی اسلامی از زمان ملاصدرا خیلی رایج شده است و در اصطلاحات برخی فلسفه های جدید از قبیل فلسفه ی هگل «صیرورت» كه امروز به آن «شدن» می گویند زیاد به كار می رود. آنچه در عالم است نه این است كه چیزهایی است كه می گردد [2] بلكه آنچه هست اساساً عین گردیدن است. مثلاً هر انسان یك قطعه «گردیدن» است، حقیقتش شدن است، چیزی جز شدنِ پی درپی نیست؛ یعنی چیزی می شود و بعد چیز دیگری می شود و همین طور.

عارفان در دمی دو عید كنند

عنكبوتان مگس قدید كنند

«وَ إِلَیْهِ اَلْمَصِیرُ» . این گردیدنها به سوی كجاست؟ قرآن می گوید به سوی اوست.

این «به سوی او» همه ی حرفها را حل می كند. متأسفانه كتابهایی به نام به سوی او نوشته اند كه حقیقتاً چیزی كه نیست «به سوی او» است.

[1] . سجده / 7.

[2] . [به معنی شدن، چیز دیگر شدن، تبدیل شدن. ]