همیشه گفته ایم كه توحید موحد آن وقت به مرحله ی واقعی می رسد كه انسان در عمل
آن را تجربه كند، یعنی در مرحله ی آزمایش قرار بدهد. اصطلاحی فرنگیها دارند كه
كم كم در میان ما هم رایج شده است. آنها راجع به سیر و سلوك عرفانی تعبیرشان
این است: تجربه ی دینی، یعنی مسائل را عملاً تجربه كردن. دستورهای اخلاقی دینی
و توحید عملی یعنی یك امر تجربی، امری كه انسان [باید] در عمل آن را آزمایش
كند، یعنی انسان با خدا در حال داد و ستد در عمل باشد؛ از یك طرف او دستور خدا
را به كار می بندد، از دستور خدا به خاطر هوای نفس و به خاطر منافع خودش
منحرف نمی شود، اگر دنبال منافع هم می رود بر طبق دستور خدا می رود؛ این كار
اوست و آنچه كه از ناحیه ی اوست؛ [از طرف دیگر] از ناحیه ی خدا احساس می كند كه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 408
چگونه خدا گره ها را از كار او باز می كند. این، دو خصلتی بود كه عجالتاً در این آیه
برای تقوا ذكر شده است. در آیات بعد دو خصلت دیگر خواهد آمد.