اینجا مفسرین بحثی را طرح كرده اند كه
«خَلَقَ اَلْمَوْتَ وَ اَلْحَیاةَ» یعنی چه؟ خدا، هم
مرگ را آفرید و هم حیات را. حیات امری است وجودی، قابل آفرینش هست؛
مرگ نیستی است، فقدان حیات است، نیستی كه دیگر قابل آفرینش نیست. مثل این
است كه ما نور داریم و سایه؛ سایه همان نبودن نور است، یك امری نیست كه قابل
خلق و ایجاد باشد. پس چطور در اینجا این تعبیر آمده است كه
«اَلَّذِی خَلَقَ اَلْمَوْتَ
وَ اَلْحَیاةَ» ؟ این سؤال دو جواب دارد. یك جوابش این است كه به اصطلاح می گویند:
عدمها و نیستیهایی (فرضاً مرگ نیستی باشد) كه از نوع عدم و ملكه است، باز قابل
آفرینش است ولی به تبع.
جواب دیگرش این است كه مرگ در بیان قرآن صرفاً نبودِ حیات و نیستی
نیست، بلكه مرگ تطوّر است، یعنی انتقال از نوعی از حیات به نوع دیگر از حیات
است. در واقع تولدی است از حیاتی به حیات دیگر. این را مخصوصاً در سوره ی
«إِذا
وَقَعَ» اجمالاً یادم هست كه مفصل بحث كردیم، و در آن آیه صراحت بیشتری
داشت، با یك نكاتی كه آنجا عرض كردیم. آیه این بود:
«نَحْنُ قَدَّرْنا بَیْنَكُمُ اَلْمَوْتَ وَ ما
نَحْنُ بِمَسْبُوقِینَ. `عَلی أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثالَكُمْ وَ نُنْشِئَكُمْ فِی ما لا تَعْلَمُونَ» ما مرگ را مقدّر كرده ایم،
مرگ قضا و قدر ماست، تقدیر ماست. مرگ یك ضرورتی كه از روی یك امر
چاره ناپذیری [باشد، ] یك فنایی كه دیگر چاره ناپذیر باشد نیست. ما در این جهت
مغلوب نیستیم (یعنی از روی اراده و از روی غلبه ی خود این كار را كردیم) كه شما را
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 489
به مثل شما تبدیل كنیم (گفته اند این اشاره به همان مسأله ی حركت جوهریّه است؛
مخصوصاً ملاصدرا در تفسیر سوره ی واقعه در اینجا داد سخن داده است) و شما را
انشاء كنیم و به وجود بیاوریم و منتقل كنیم در جهانی كه آن جهان را نمی شناسید؛
یعنی این مرگ كه از نظر شما كه در این دنیا هستید فنا و نیستی و تباه شدن است،
در واقع و نفس الامر نیستی و تباه شدن نیست، بلكه انتقال از نشئه ای به نشئه ی دیگر
است.
پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله در ابتدای بعثتشان وقتی كه عده ای را- كه ظاهراً همان
بنی هاشم و بنی عبدالمطّلب بودند- جمع كردند این جمله ها را فرمودند: «كما تنامون
تموتون و كما تستیقظون تبعثون» همین طور كه می خوابید می میرید؛ یعنی مرگ جز یك
خواب برای بشر نیست؛ و بعثت، قیامت، حشر جز یك بیداری بعد از یك خواب
طولانی نیست. همین طور كه خوابیدن نیستی و فنا نیست، مردن هم نیستی و فنا
نیست، خلقتم للبقاء لا للفناء.