أَحْسَنُ عَمَلاً) خواندند و فرموند: «لیس یعنی اكثركم عملا» اشتباه نكنید «أَحْسَنُ عَمَلاً» غیر از «أكثر عملا» است «و لكن اصوبكم عملا» مقصود این است كه عملتان چقدر صوابتر باشد و حقانیت بیشتری داشته باشد «و إنما الإصابة خشیة الله» اصابت بستگی دارد كه تا چقدر توأم با خداترسی باشد، كه خداترسی دنباله ی خداشناسی است «أعرفكم بربه أخوفكم منه» یا «أخوفكم من ربه أعرفكم به» هر كس خدا را بیشتر بشناسد، عظمت الهی را بیشتر درك می كند و خوف خدا را بیشتر دارد) . «والنیة الصادقة» و صدق نیت، كه به همان خلوص برمی گردد. بعد فرمود: «الابقاء علی العمل حتی یخلص اشد من العمل» باقی ماندن بر عمل كه خالص بماند، از خود عمل سخت تر است؛ یعنی بسا هست انسان در حین عمل، عمل را خالصاً مخلصاً انجام می دهد، ولی بعد از عمل آن را از خلوص می اندازد، مثل اینكه بعد در میان مردم بازگو می كند برای اینكه مردم او را ستایش كنند. بعد فرمود: «الا و العمل الخالص الذی لا ترید ان یحمدك علیه أحد إلاالله» عمل خالص آن عملی است كه تو نخواهی كسی جز خدا تو را بر آن عمل ستایش كند، جز از خدا انتظار ستایش نداشته باشی. اگر عملی انجام دهی، یك گوشه ی كوچك چشمت هم به این باشد كه مردم هم تو را خوب بدانند، آن عمل، عمل خالص نیست. بعد فرمود: «و النیة أفضل من العمل، الا و إن النیة هی العمل» [1]. نیت عمل از خود عمل افضل است، یعنی روح عمل از اندام عمل مهمتر است. اصلاً عمل یعنی نیت. بعد حضرت این آیه را فرمود: «قُلْ كُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاكِلَتِهِ» [2] اصلاً انسان آن طور عمل می كند كه نیت دارد، یعنی عمل نموداركننده ی نیت است، پس اساس نیت است.

[1] . حدیث عجیبی است. احادیث دیگری داریم به این مضمون كه «نِیَّةُ الْمُؤْمِنِ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِه» نیّت انسان از عملش فاضلتر است. عمل انسان مثل خود انسان است. انسان شخصیتی دارد و شخصی. شخصیت انسان به ملكات و معارف انسان است و خلاصه به روح انسان است، و شخص انسان به همین تن انسان است، كه تن آدمی شریف است ولی به جان آدمیت. عمل انسان هم همین جور است، روحی دارد و اندامی، شخصیتی دارد و شخصی. روح و شخصیت عمل انسان نیت انسان است؛ اندام عمل انسان پیكر عمل است، خم شدنها، راست شدنها، رفتنها، سفركردنها و امثال اینها.

[2] . اسراء / 84.