این مسأله خیلی اوقات مطرح می شود كه خوف خدا یعنی چه؟ مگر خدا یك شی ء مخوف است كه باید از او ترسید؟ خدا را كه می گویند یك شی ء محبوب است و نه تنها یك شی ء محبوب است كه این تعبیر كوتاه و قاصر است، او یگانه ذاتی است كه شایسته ی محبوبیت است. مگر خود قرآن نمی فرماید كه «بگو به این مردم اگر فرزندانتان، همسرانتان، پدرانتان، برادرانتان، فامیلتان، خانه و مسكنتان، كسب و كارتان، اینها برایتان عزیزتر و محبوب تر از خدا و پیامبر باشد، پس بروید كنار» ؟ خدا برای انسان از هر محبوبی باید محبوب تر باشد. پس این چگونه است؟ آیا خدا یك ذات جمیل دوست داشتنی است یا یك ذات قهّار جبّار ترسیدنی؟ كدام یك از ایندو؟ هم از خدا خائف بودن و هم محبّ او بودن و به او امیدوار بودن چگونه است؟

گفته ایم كه آنچه به ذات الهی مربوط می شود محبوبیت است و آنچه به انسان مربوط می شود منشأ خوف و خشیت است. از خدا ترسیدن به این معنی كه العیاذ باللّه خدا یك ذات گزافكاری باشد آن طور كه انسان از یك آدم جبّار دیكتاتور می ترسد كه چشمش به آدم بیفتد، یك بهانه ی بیهوده بگیرد، بعد دستور كتك زدن یا اعدام كردن بدهد، چنین چیزی محال است. از خدا ترسیدن یعنی از عدل الهی ترسیدن؛ از عدالتش، از همین صفت كمالش باید ترسید. مگر عدل ترسیدنی است؟ از عدل هم باید ترسید؟ نه، هر آدم نیكوكاری عاشق عدل است، آدم بدكار از عدالت می ترسد.

پس ترسیدن از عدالت به معنی ترسیدن از عمل خود است. اگر ما از عدالت الهی می ترسیم، یعنی نگران این هستیم كه خلافی مرتكب بشویم كه در آن صورت عدل الهی ما را اخذ خواهد كرد (یا من لا یخاف الا عدله و لا یرجی الا فضله) . پس تبشیر و انذار انبیاء كه همه ی تبشیر و انذارها بر اساس عدل الهی و بر اساس فضل الهی است، برای اهل ایمان ایجاد خشیت می كند، به همین دو معنایی كه عرض كردم.

«إِنَّ اَلَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ» آنان كه پروردگار خود را به غیب و در غیب خشیت دارند. مقصود این است كه خشیت پروردگار خودشان را دارند. كلمه ی «بِالْغَیْبِ» اینجا چه محلی از اعراب دارد؟

كلمه ی «بِالْغَیْبِ» ممكن است صفت «رب» باشد؛ یعنی آنان كه پروردگارشان را خشیت دارند، آن پروردگاری كه غیب است و در غیب است، یعنی پروردگاری كه محسوس نیست، با چشم سر نمی شود او را دید ولی با چشم دل و عقل می شود او را شناخت و به او ایمان آورد.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 519

بعضی از مفسرین كلمه ی «بِالْغَیْبِ» را جانشین یك مفعول مطلق دانسته اند، یعنی این طور می شود: «اِنَّ الَّذینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ خَشْیَةً بِالْغَیْبِ» آنان كه از پروردگار خودشان می ترسند، ترسیدنی كه این ترسیدن در غیب است، یعنی در حالی كه خدا را در جلوی چشمشان نمی بینند و خداوند محسوس نیست مع ذلك از خدای خود می ترسند.

درواقع «إِنَّ اَلَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ» متضمن دو جمله است: آنان كه به خدا- كه خدا در غیب است- [ایمان دارند، ] ایمان به غیب دارند (اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ) و چون ایمان به غیب دارند خشیت از خدای غیب هم دارند.