این سوره با دفع همین اتهام شروع می شود، به این صورت كه با یك سوگند شروع
می شود و خود این سوگند با موضوع سوگند كه به اصطلاح مُقْسَمٌ علیه است- یعنی
مقسمٌ به با مقسمٌ علیه- تناسب خاصی دارد. اول می فرماید: «ن» . مقصود از كلمه ی
«ن» چیست؟ یك معنی مسلّمش همین است كه یكی از حروف هجائیه است، مثل
الم كه در اوایل سوره های دیگر است، یس، حم و امثال اینها؛ یعنی یكی از حروف
هجائیه است. راجع به اینكه این حروف مقطّعه ی قرآن در ابتدای سور به چه منظوری
آورده شده است، تا به حال چند بار بحث كرده ایم از جمله همین اواخر در اوایل
سوره ی «حمعسق» ؛ آنها را دیگر تكرار نمی كنیم.
معنی دیگری كه برایش ذكر كرده اند، گفته اند «ن» به معنی دوات است، آن
دواتی كه قلم را در آن می زنند و می نویسند (محل مركّب) . البته معنی دیگری هم
دارد و آن «ماهی» است.
از این سه احتمال، آن احتمالی كه اشكالی بر آن وارد نیست همان است كه
اینجا «ن» به عنوان یكی از حروف هجائیه و یكی از حروف مقطّعه در ابتدای سور
واقع می شود. اینجا هم به همان جهت است و در اینجا تناسبش از جاهای دیگر اگر
بیشتر نباشد كمتر نیست. در جاهای دیگر هم یك جهت بود كه نظر مفسرین را
جلب كرده بود و آن این بود كه هر جا كه این حروف مقطّعه آمده است بعد از آن
ذكری از قرآن مجید آمده است، از وحیی كه بر پیغمبر اكرم نازل شده است. اینجا هم
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 563
مطلبی شبیه آن است كه توضیح می دهیم.
اگر «ن» به معنی دوات باشد (و یا به معنی ماهی باشد، كه این معنی هیچ تناسبی
ندارد و قول ضعیفی است) معنایش این است: سوگند به آن شیئی كه ابزار نویسندگی
است. ولی به دلائلی- كه گفته اند اگر قسم می بود باید «نٍ» خوانده می شد نه «نون» -
شاید بهتر این است كه آن را قسم نگیریم، قسم از بعدش شروع می شود. «ن» همان
حرف الفبا، همان حرفی كه مبدأ همه ی سوادها و همه ی آموزشهاست؛ یعنی اگر این
حروف الفبا وجود نمی داشت، به این معنا كه اگر انسان قادر بر ایجاد این مقاطع
نمی بود، اگر انسان مانند حیوانات [می بود] كه فقط می توانند صدا را یكسره بكشند،
مثل گوسفند و اسب و الاغ، یا حداكثر یك چَهچَه یكنواخت بزنند مثل بلبل، اگر
انسان اینچنین می بود سخن نبود و اگر سخن نبود نوشتن نبود و اگر سخن و نوشتن
نبود تمدن و فرهنگ نبود، یعنی اساساً انسانیتی نبود.
این است كه این حروف الفبا، همین امر ساده كه انسان قدرت دارد نفَس را كه
بیرون می آورد با صدا بیرون آورد و این صدا را با یك مقاطعی ایجاد كند كه از اینها
همزه و ب و ت و ج و د و. . . درمی آید و غیر از این بیست و هشت حرف هم می شود
حروف دیگری داشت، همین منشأ انسانیت انسان است، پایه ی انسانیت انسان است،
یا بگوییم یكی از پایه های اساسی، چون پایه ی دومش قدرت قلم است.