زین العابدین سلام اللّه علیه رسم و دأبشان این بود [كه در شب آخر ماه رمضان
بردگان را به ترتیب خاصی آزاد می كردند. ] می دانید كه اصلاً فلسفه ی بردگی تعلیم و
تربیت اسلامی است كه یك نفر برده كه از بلاد كفر آمده، مدتی در خانواده ی یك نفر
مسلمان زندگی می كند و آن ادب اسلامی هم درباره ی او رعایت می شود (و ادب
اسلامی همین است كه پیغمبر فرمود از غذایی كه خودتان می خورید به آنها
بخورانید و از لباسی كه خود می پوشید به آنها بپوشانید و به آنها كلمه ی غلام، برده،
مملوك نگویید، آنها را فتی (جوان) یا فتاة (زن جوان) و امثال اینها بخوانید) بعد كه
مدتی در این خانه می مانَد و حقیقت اسلام و مسلمانی و عدالت اسلامی و معالم
دینی، اصول دین، فروع دین و اخلاق دین را یاد می گیرد آزاد می شود؛ یعنی یك
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 685
دوره ی تعلیم و تربیت اجباری.
یكی از عبادتهایی كه ائمه ی اطهار بجا می آوردند همین بود كه می رفتند غلامها یا
كنیزها را می خریدند و آنها را یك مدت معدود در خانه ی خودشان نگه می داشتند و
یك نوع تعلیم و تربیت اجباری اسلامی (به اصطلاح) می دادند و بعد اینها را آزاد
می كردند؛ یعنی اینها را از یك دالان تعلیم و تربیت عبور می دادند به طوری كه بعد از
یك سال كه آزاد می شد نسبت به آن قبل از یك سال، از زمین تا آسمان تفاوت كرده
بود و كسی شده بود.
یكی از عبادتهای امام سجاد همین بود. قهراً اینها در طول سال ممكن بود كه
نسبت به امام تقصیراتی مرتكب شوند (هركسی باشد، بچه یا نوكر انسان هم باشد
تقصیر مرتكب می شود) . اگر تقصیری در طول سال مرتكب می شدند حضرت
یادداشت می كردند. شب آخر ماه رمضان كه می شد همه ی اینها را یك جا جمع
می كردند و بعد به یك یك اینها می فرمود كه فلانی یادت هست فلان روز چنین
كاری كردی؟ فلانی تو یادت هست؟ بعد می گفت خدایا من از حق خودم نسبت به
همه ی اینها صرف نظر كردم و از همه ی اینها گذشتم. خدایا تو هم از این بنده ی خودت
درگذر. بعد به آنها می فرمود: همه ی شما را در راه خدا آزاد كردم.
غرضم این جهت است كه این یك عملی بوده است كه در شب آخر ماه مبارك
رمضان انجام می دادند. ضمناً دعایی است كه در روز آخر ماه رمضان می خوانند كه
دعای وداع ماه مبارك رمضان است. اینها را عرض كردم برای اینكه افرادی شاید
توفیق پیدا كنند كه این شبانه روز را واقعاً شبانه روز عبادت قرار بدهند. خداوند
ان شاءاللّه به همه توفیق عنایت بفرماید.
باسمك العظیم الاعظم الاجل الاكرم یا الله. . .
پروردگارا دلهای ما را به نور ایمان منوّر بگردان، نیتهای ما را خالص بفرما.
پروردگارا در این ماه اگر از ما راضی شده ای بر رضا و خشنودی خود بیفزا
و اگر هنوز استحقاق این خشنودی را پیدا نكرده ایم به لطف و كرم خودت
از ما خشنود باش.
خدایا از گناهان ما در این ماه و در ماههای دیگر درگذر، توفیق توبه ی
حقیقی و بازگشت به سوی تو به همه ی ما عنایت بفرما، توفیق عروج از
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 686
معارج خودت به همه ی ما كرامت بفرما.
خدایا یكی از حاجاتی كه همه ی ما داریم در این شب آخر ماه مبارك
رمضان كه شب مغفرت و رحمت است این است كه اموات ما، ذوی الحقوق
ما، پدران ما، مادران ما، خواهران ما، برادران ما، خویشاوندان ما، دوستان
ما، آشنایان ما، معلمان ما، كسانی كه به هر نحو حقوقی به گردن ما دارند،
خدایا ما كه قادر به ادای حقوق آنها نیستیم، تو به لطف و عنایت و كرم
خودت در این شبْ مغفرت خودت را شامل حال آنها بفرما.
خدایا اموات این جلسه ی ما را هم در این شب مشمول مغفرت و مرحمت
خودت بفرما.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 687