بعضی از مفسرین مثل زمخشری آمده اند آیه ی
إِنَّ اَلْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً را به یك نوع
مجاز و استعاره حمل كرده اند، گفته اند كه مقصود آیه این نیست كه انسان به حسب
اصل خلقت و واقعاً به حسب اصل فطرت این جور آفریده شده است؛ انسان به
حسب اصل خلقت و اصل فطرت این گونه آفریده نشده ولی نظر به اینكه انسانها در
عمل غالباً- كه خود قرآن هم استثنا می كند- اینچنین از آب در می آیند قرآن
می گوید مثل این است كه اینها اصلاً این جور خلق شده و به دنیا آمده اند؛ چنان كه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 702
بعضی افراد را شما می بینید كه نسبت به برخی كارها استعداد فوق العاده ای دارند به
گونه ای كه در همان مراحل اوّلی كه دست به آن كار می زنند مصداق «این طفل
یك شبه ره صد ساله می رود» هستند؛ به اندازه ای كه دیگران ده سال تمرین كرده
باشند او در همان روزهای اول به آن مرحله می رسد. مثلاً در رانندگی، یك كسی
باید ماهها تمرین كند، دیگری به سرعت یاد می گیرد؛ می گویند این مثل اینكه اصلاً
راننده به دنیا آمده. واقعاً كه راننده به دنیا نیامده، ولی چون به سرعت رانندگی را یاد
می گیرد می گوییم مثل اینكه فلان كس راننده به دنیا آمده، فلان كس شاعر به دنیا
آمده، فلان كس عالم به دنیا آمده، فلان كس سیاستمدار به دنیا آمده، در صورتی كه
هیچ كسی در دنیا عالم یا سیاستمدار یا شاعر به دنیا نمی آید، همه ی اینها را انسان
بالقوه دارد ولی بعضی از انسانها به یك سرعتی این مراحل را طی می كنند كه در
تعبیر عرفی و مجازی و در یك تعبیر استعاری می گوییم كه این انسانها مثلاً
سیاستمدار، عالم، شاعر، راننده به دنیا آمده اند.
زمخشری كه مرد ادیبی است و از ائمه ی ادب و پیشروان ادبیات عرب است و
بالخصوص در فن فصاحت و بلاغت اگر سه چهار نفر در دنیای اسلام مبتكر باشند
یكی از آنها زمخشری است، معتقد است كه این تعبیر قرآن:
إِنَّ اَلْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً. `إِذا
مَسَّهُ اَلشَّرُّ جَزُوعاً. `وَ إِذا مَسَّهُ اَلْخَیْرُ مَنُوعاً یك تعبیر استعاری است از این قبیل تعبیرها.
آیه نمی خواهد واقعاً بگوید انسان حریص به دنیا آمده است، اما وقتی می خواهد
حریصها را انتقاد كند می گوید اینها اصلاً حریص به دنیا آمده اند، نه اینكه واقعاً
منظورم این است كه اینها حریص به دنیا آمده اند. پس این راه حلی بوده است كه
زمخشری در این آیه پیشنهاد كرده است.