اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم
إِنَّ اَلْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً. `إِذا مَسَّهُ اَلشَّرُّ جَزُوعاً. `وَ إِذا مَسَّهُ اَلْخَیْرُ مَنُوعاً. `إِلاَّ
اَلْمُصَلِّینَ. `اَلَّذِینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ دائِمُونَ. `وَ اَلَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ. `لِلسّائِلِ وَ اَلْمَحْرُومِ. `وَ اَلَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ اَلدِّینِ. `وَ اَلَّذِینَ هُمْ مِنْ عَذابِ
رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ. `إِنَّ عَذابَ رَبِّهِمْ غَیْرُ مَأْمُونٍ. `وَ اَلَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ. `إِلاّ عَلی أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَكَتْ أَیْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ. `فَمَنِ اِبْتَغی وَراءَ
ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ اَلعادُونَ [1].
در این چند آیه ی كریمه بحثی است درباره ی انسان، و مطلب به گونه ای تقریر شده است
كه مفسرین در قسمتی از تفسیر این آیه با یكدیگر اختلاف كرده اند كه آیه را چگونه
تفسیر كنند. حال من هر دو وجه و نیز اختلاف را عرض می كنم و بعد تفسیر آیه.
ترجمه ی آیه این است: همانا انسان هَلوع آفریده شده است. هلوع یعنی حریص.
انسان حریص آفریده شده است.
إِذا مَسَّهُ اَلشَّرُّ جَزُوعاً این گونه آفریده شده است كه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 701
اگر بدی به او برسد بسیار جزع كننده و بسیار مضطرب و نگران است؛ با رسیدن یك
شر جزع فراوان می كند.
وَ إِذا مَسَّهُ اَلْخَیْرُ مَنُوعاً اما اگر خیر، چیزی كه فایده ای برای او
دارد، به او برسد منوع است یعنی به آن می چسبد و آن را رها نمی كند و به دیگری
نمی دهد. مفسرین گفته اند كه این دو جمله ی «
إِذا مَسَّهُ اَلشَّرُّ جَزُوعاً. `وَ إِذا مَسَّهُ اَلْخَیْرُ
مَنُوعاً» تفسیر كلمه ی
هَلُوعاً است.
«هلوع» با «حریص» این مقدار تفاوت دارد كه این خصوصیت را بیان می كند:
هلوع یعنی كسی كه در شر و در خیر این اندازه حساسیت دارد. در این آیه دو
حساسیت بیان شده است: یك حساسیت انسان در موقع رسیدن ضرر و زیان و یك
حساسیت دیگر در موقع رسیدن سود و نفع. مسأله ای كه برای مفسرین مطرح است
این است كه آیا آیه در مقام ذمّ انسان است یا در مقام مدح انسان؟ اكثر گفته اند آیه
در مقام ذمّ انسان است برای اینكه می خواهد مسأله ی حرص انسان و حریص بودن
انسان را انتقاد كند. بعد مسأله ی دیگر طرح شده است كه: آیه به صورت
إِنَّ اَلْإِنْسانَ
خُلِقَ هَلُوعاً است؛ یعنی بحث خلقت انسان است كه انسان این جور خلق و آفریده
شده است. در واقع سرشت و حالت اولیه ی انسان را بیان می كند نه حالت اكتسابی؛
آنگاه مذمت، دیگر معنا ندارد. وقتی كه بحث درباره ی اصل خلقت انسان است كه
انسان به حسب خلقت، حساسِ نسبت به خیر و حساسِ نسبت به شر آفریده شده
است، آن گونه حساسیت نسبت به شرور و این گونه حساسیت نسبت به خیرات، آیا
این معنی دارد كه خداوند متعال كه خودش خالق انسان است وقتی انسان را از نظر
وضع خلقت توصیف می كند در مقام مذمت باشد؟ این اشكالی است كه در اینجا
مطرح بوده است.