اولین درسی كه به انسان آموختند همین درس بود كه متأسفانه انسان خوب تحویل
نگرفت و آن این است كه رسیدن به سعادت بدون تحمل بعضی از محرومیتها
امكان پذیر نیست. اگر انسان فرض كند كه هیچ محرومیتی را تحمل نكرده به كمال و
سعادت می رسد اشتباه عظیم است. مثل كودكی كه بخواهد به كمالات عالیه ی علمی و
فنی و عملی برسد، یك دانشمند یا صنعتگر عالیقدر بشود، به یك كمال
فوق العاده ای نائل بشود اما به شرط اینكه به اصطلاح نازك نارنجی هم بزرگ بشود،
از همان اول بچگی هیچ محرومیتی را تحمل نكند، هرچه كه دلش می خواهد فوراً به
آن برسد و هرچه كه فی الجمله برایش ناراحت كننده است از او دور بشود؛ او اصلاً
انسان نمی شود. آیا امكان دارد كه كودكی به مقامات علمی برسد ولی با یك چنین
نازپروردگی فوق العاده، هرچه دلش می خواهد فراهم باشد و هرچه دلش ابتدائاً
نمی خواهد نباشد؟ امكان ندارد.
گفتیم اولین درسی كه به انسان آموختند درس تحمل محرومیت بود. برای
بهره بردن از نعمتهایی وسیعتر باید محرومیتی را تحمل كرد. معنای تقوا همین است؛
خودنگهداری. خودت را از چیزهایی كه انسان ابتدائاً فكر می كند برایش خوب
است نگه دار تا به آن چیزهای خیلی بالاتر برسی. آن درس ابتدائی همان درس آدم
ابوالبشر است. به آدم ابوالبشر می گویند تو اگر می خواهی در جنةالخلد و بهشت
جاویدان بمانی از این یك میوه اجتناب كن. حالا من كار ندارم آن میوه چیست و
این مَثَل به چه شكل است ولی قدر مسلّم روح قضیه این است: ای آدم! جنةالخلد را
در اختیار داشتن و در سعادت جاویدان ماندن، در كنارش یك محرومیتی را هم
تحمل كردن است. اگر گفتند آن یكی را اجتناب كن،
إِذا مَسَّهُ اَلشَّرُّ جَزُوعاً نباش كه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 721
فوراً خیره بشوی روی همان یكی و بگویی آن كه گفته اند نه، همان را می خواهم.
وَ
إِذا مَسَّهُ اَلْخَیْرُ مَنُوعاً وقتی سودی به او می رسد [مَنوع است و به دیگران نمی دهد. ]
بدون گذشت از یك سلسله سودها هرگز انسان به سعادتهای بزرگ نائل نمی شود.
پس این حالت اوّلی انسان است، زمانی كه هنوز انسان به مرحله ی رشد نرسیده
است. انسان به حسب فطرت خودش طالب خیر و بیزار از شر است. باید هم
این طور باشد، درست هم هست، تا آخر هم باید باقی بماند. ولی انسان در عین
اینكه طالب خیر و بیزار از شر است، رابطه ی خیر و شرها را باید بداند. خیر و شرها در
عالم به یكدیگر آمیخته اند یعنی بسا خیری كه به دنبال خود شر بزرگتر می آورد و
بسا شر كوچكی كه به دنبال خود خیرات بزرگتر می آورد. این جور نیست كه اینها دو
ردیف صددرصد جدایی را تشكیل داده باشند: یا راه لذت است، خیر است (به
معنای همان سود و لذت) ، انسان باید راه لذت را بگیرد، لذت كوچكتر و بعد بزرگتر
و بزرگتر و خیر و سعادت؛ یا راه زیان و الم و درد و رنج كه اگر انسان از این طرف
رفت دیگر تا آخرش آن است. قضیه برعكس است؛ رنج و شادی، خیر و شر به
یكدیگر آمیخته است. سعادت یعنی به دست آوردن خیر عظیمتر و فرار كردن از شر
عظیمتر. لذا چقدر شُروری است كه پلكان خیر هستند و چقدر خیرات است كه
وسائل و دركاتِ سقوط هستند.
حال چه اشخاصی هستند كه این حالت ابتدائی- حالت بیتابی با رسیدن هر
زیان و حالت امساك با رسیدن هر خیر- را از دست می دهند، اینها چه خصلتهایی
دارند؟ خواندیم:
إِلاَّ اَلْمُصَلِّینَ. `اَلَّذِینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ دائِمُونَ. `وَ اَلَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ
مَعْلُومٌ. `لِلسّائِلِ وَ اَلْمَحْرُومِ كه دیگر تكرار نمی كنم.