وَ اَلَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ اَلدِّینِ شاخصه ی دیگرشان: تصدیق به روز جزا. كلمه ی «دین»
یعنی جزا. جزا اعم از كیفر و پاداش است؛ پاداش هم جزاست، كیفر هم جزاست؛
یعنی هبا و هدر نرفتن عمل؛ یك چیزی كه به منزله ی عكس العمل است به انسان
برگردد. در مقام تشبیه، عمل انسان را به صوت و رجع الصوت و به تعبیر دیگر به ندا
و صَدا تشبیه می كنند. دیده اید در برخی محیطها، در یك شرایط خاص فیزیكی،
انسان اگر كلمه ای را تلفظ كند محیط فوراً برمی گرداند. الآن هم اتاقها چنین حالتی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 722
را دارد، اندكی صوت را برمی گرداند. این حالت برگشتن صوت را كه انسان كلمه ای
می گوید بعد این كلمه به سوی خودش برمی گردد، در زبان عربی رجع الصوت یا
صَدا می گویند. این كه الآن ما می گوییم فلان كس را صدا كن، غلط است، باید
بگوییم فلان كس را ندا كن. ولی در فارسی می گوییم صدا كن. خواندنِ كسی صدا
نیست. اگر ما بخوانیم بعد فضا- چنان كه در حمام یا در كوه چنین است- آن را
برگرداند او صدا می كند؛ ما ندا می كنیم او صدا می كند. در فارسی اگر ما نداها را صدا
می گوییم غلط است. این حالت برگشتن را صَدا، رجع الصوت و عكس العمل
می گویند.
از نظر قرآن همه چیز در عالم حالت برگشت دارد، عكس العمل دارد، حتی
بالاتر از عكس العمل. اگر تعبیر به عكس العمل می كنیم چون تعبیری بالاتر از این
نداریم.
حال چقدر فرق است میان اینكه انسان كاری را بكند و خیال كند این كار
همین جور كه رفت، دیگر دارد می رود و مرتب از او دور می شود؛ و اینكه فكرش
این باشد كه این كار كه الآن از من دور می شود بعد برمی گردد؛ همان حالتِ موجود
در كوه، گرچه آن به سرعت برمی گردد. شما دیده اید زیر گنبد مسجد شاه اصفهان را
به گونه ای درست كرده اند كه رجع الصوتش مكرر است یعنی اگر انسان یك كلمه در
زیر گنبد بگوید- من خودم امتحان كرده ام- بیش از یك بار و تا شش هفت بار
تكرار می كند ولی هرچه كه تكرار می كند ضعیفتر می شود. مثلاً اگر بگویید: علی،
فوراً می گوید: علی علی. . . هرچه انسان بگوید همان را به او پس می دهد؛ بگویی
احمق، می گوید: احمق احمق. . . هرچه بگویی همان را به خودت تحویل می دهد.
تصدیق به روز جزا یعنی تصدیقِ به بازگشت اعمال، تصدیقِ به اینكه هركار كه
می كنیم خیال می كنیم كه كار از ما دور می شود و ما همین قدر یك كاری كردیم یك
حرفی زدیم یك عملی انجام دادیم بعد جدا شدیم دور شدیم و آن عمل دائماً از ما
فاصله می گیرد؛ ولی این طور نیست، بعد بازگشت دارد، چه عمل خوب و چه عمل
بد.
فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ. `وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ [1] هركسی كوچكترین
عمل خیری بكند آن را خواهد دید، روزی به آن خواهد رسید و هركسی كه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 723
كوچكترین كار شری بكند روزی آن را خواهد دید و به آن خواهد رسید.