آن گروه بعد از آنكه ایمان آوردند، با قوم خودشان اینچنین گفتند:
وَ أَنّا مِنَّا اَلصّالِحُونَ
وَ مِنّا دُونَ ذلِكَ كُنّا طَرائِقَ قِدَداً یعنی برخی از ما صالح و شایسته هستیم و برخی
دیگر اینچنین نیستیم غیر این هستیم و تازه غیر این هم [كه هستیم ] یك جور
نیستیم، طرائق و راههای مختلف هستیم. این مطلب چیست؟ عین همان جریانی كه
در بشر وجود دارد- چون در بشر به حكم همان اختیار و آزادی و مكلّف بودن این
جریانها به وجود می آید- در میان آنها هم به وجود آمده. حیوان طرائق نیست،
طریقه است؛ یعنی هر نوع حیوانی چون به حكم غریزه كار می كند یك راه و روش
مخصوص دارد و لهذا همه ی افراد حیوانها از یك خصلت خاص به نحو شبیه یكدیگر
برخوردار هستند. مثلاً همه ی گربه های دنیا یك جور خصلت دارند، همه ی سگهای دنیا
یك جور خصلت دارند، همه ی گوسفندها یك جور، همه ی اسبها یك جور؛ چون
كارشان به حكم غریزه است، یعنی كاری كه می كنند كاری است كه خلقت در جلو
راه آنها گذاشته است و نوعی اجبار در كارشان هست. ولی انسان این طور نیست؛
انسانها اولاً تقسیم می شوند به انسانهای صالح و شایسته كه راه صحیح زندگی را
پیش گرفته اند و انسانهای ناصالح كه راه صحیح را پیش نگرفته اند. تازه انسانهای
ناصالح هم یك راه نرفته اند هر گروهشان یك راهی رفته اند.
در این جهت، جنها هم مانند ما هستند؛ چون مانند ما هستند قرآن این حرفی را
كه در میان آنها بازگو شده است نقل می كند كه گفت:
وَ أَنّا مِنَّا اَلصّالِحُونَ بعضی از ما
صالحان هستیم
وَ مِنّا دُونَ ذلِكَ بعضی از ما غیر این هستیم یعنی صالح نیستیم؛ ولی
آنهایی هم كه غیر این هستیم یك گروه نیستیم، گروههای متعدد [هستیم. ]
كُنّا
طَرائِقَ قِدَداً ما طریقه ها و راههای مختلف هستیم و قسمت قسمت، متفرق، متشتت.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 792