اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم
وَ أَنّا مِنَّا اَلصّالِحُونَ وَ مِنّا دُونَ ذلِكَ كُنّا طَرائِقَ قِدَداً. `وَ أَنّا ظَنَنّا أَنْ لَنْ نُعْجِزَ
اَللّهَ فِی اَلْأَرْضِ وَ لَنْ نُعْجِزَهُ هَرَباً. `وَ أَنّا لَمّا سَمِعْنَا اَلْهُدی آمَنّا بِهِ فَمَنْ یُؤْمِنْ بِرَبِّهِ
فَلا یَخافُ بَخْساً وَ لا رَهَقاً. `وَ أَنّا مِنَّا اَلْمُسْلِمُونَ وَ مِنَّا اَلْقاسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ
فَأُولئِكَ تَحَرَّوْا رَشَداً. `وَ أَمَّا اَلْقاسِطُونَ فَكانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً. `وَ أَنْ لَوِ اِسْتَقامُوا
عَلَی اَلطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقاً. `لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَ مَنْ یُعْرِضْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِ
یَسْلُكْهُ عَذاباً صَعَداً [1].
در سوره ی مباركه ی
قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ بودیم كه به نام «سورة الجن» معروف است و قسمتی در
هفته ی گذشته راجع به جن بحث كردیم. نكته ای را در جلسه ی پیش نگفتیم و حالا
عرض می كنیم و آن این است: جریانی كه قرآن مجید نقل فرموده است كه گروهی از
جن قرآن را استماع كردند بعد رفتند در میان جمع خود مسأله را بازگو كردند و آنچه
كه در بین آنها گذشته است، همه را به این صورت نقل می كند كه:
قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 789
اِسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ اَلْجِنِّ فَقالُوا إِنّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً. . . این نكته ی خیلی جالب توجهی است
یعنی منشأ یك تفكر در انسان می شود. می فرماید: ای پیغمبر! به مردم بگو این جور
به من وحی شده است كه چنین جریانی پیش آمده، یعنی پیغمبر از طریق وحی این
جریان را بازگو می كند نه از طریق مستقیم؛ نمی گوید گروهی از جن پیش من آمدند،
اینچنین گفتند و من چنین گفتم؛ می گوید به من وحی شده كه چنین جریانی رخ داده
است؛ گروه اندكی از آنها آمده اند و استماع قرآن كرده اند و بعد رفته اند در میان خود
چنین سخنانی گفته اند؛ یعنی از نظر پیغمبر وقتی كه جریان واقع شده است به صورت
مباشر نبوده است، كه پیغمبر از طریق وحی از جریان آگاه می شود. در یك جای
دیگر قرآن هم كه یا اشاره به همین جریان است یا به جریانی مشابه آن، عیناً
همین طور ذكر شده است. قبلاً در سوره ی احقاف خواندیم:
وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْكَ نَفَراً مِنَ اَلْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ اَلْقُرْآنَ فَلَمّا حَضَرُوهُ قالُوا أَنْصِتُوا
فَلَمّا قُضِیَ وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِمْ مُنْذِرِینَ. `قالُوا یا قَوْمَنا إِنّا سَمِعْنا كِتاباً أُنْزِلَ مِنْ بَعْدِ
مُوسی مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ یَهْدِی إِلَی اَلْحَقِّ وَ إِلی طَرِیقٍ مُسْتَقِیمٍ. `یا قَوْمَنا
أَجِیبُوا داعِیَ اَللّهِ وَ آمِنُوا بِهِ یَغْفِرْ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَ یُجِرْكُمْ مِنْ عَذابٍ
أَلِیمٍ [2].
در آنجا هم قضیه به همین شكل بازگو شده است، چرا؟ چون قضیه به شكل دیگری
نبوده است و قهراً به شكل دیگری بازگو نشده است.
حال وقتی كه بناست این گروهِ مخلوق هم مانند گروه انسانها مكلّف و موظّف
باشند و تكلیف و مسؤولیت داشته باشند و شریعت برای آنها هم باشد چرا این
برخورد یك برخورد مستقیم نبوده است كه بیایند در حضور پیغمبر، او هم آنها را
شهود كند و مستقیم با آنها مشافهه و مكالمه نماید؟ چرا قضیه به شكلی بوده كه
گویی در غیاب پیغمبر صورت گرفته است كه بعد پیغمبر می گوید به من وحی شد كه
چنین جریانی رخ داد؟
من حدس می زنم این امر برای آن است كه جن یك موجود منحطتر از انسان
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 790
است یعنی از نظر كمالاتِ مرتبه ی تكاملی در یك حد پایین تر و منحطتر از انسان
است و انسان از او خیلی برتر و بالاتر است. نه تنها با ملك قابل مقایسه نیست از آن
نظر كه كار ملك نوعی كار است و كار اینها نوع دیگر و آنها در مرتبه و مقامی هستند
كه اصلاً به جن ارتباط پیدا نمی كند، بلكه یك مخلوقی است از نظر درجه ی تكاملی
بین حیوان و انسان.