یك اختلاف اساسی در فرا یافت ماركس و سن سیمون از انقلاب وجود دارد. برای ماركس، انقلاب بیش از هرچیز یك ضرورت اجتماعی- اقتصادی است كه ناشی از قطبی شدن ماهیت و شكل جامعه ی مدنی، نیروهای مولّد و روابط اجتماعی می باشد. تغییر كمّی این نیروها، تغییر كیفی آن روابط را ایجاب و عملی می سازد و این یك انقلاب حقیقی در شكل جامعه ی مدنی است. این فرا یافت انقلاب، ماهیتاً هگلی است. ضرورت انقلابهای سیاسی، نتیجه ای از این انقلاب اجتماعی است. . .

در نزد سن سیمون، انقلاب ذاتاً سیاسی است و در آن یك طبقه، طبقه ی دیگر را از حكومت سرنگون می سازد و خود جانشین آن می شود، خواه این تغییر همراه با یك ضرورت اقتصادی و اجتماعی باشد یا نه. تحول اقتصادی- اجتماعی و انقلابهای اجتماعی دو فراگرد جداگانه است كه باید جداگانه بررسی كرد، حتی اگر به یكدیگر پیوسته باشند، زیرا دو شكل ماهیتاً متفاوت فعالیت اجتماعی است، یعنی كار و تولید و صنعت از یك سو، و جنگ و غلبه و زور از سوی دیگر. منشأ نهادهای فئودال در فرانسه یك تغییر اقتصادی نیست بلكه غلبه ی فرانگیها بر گلواهاست.

جلد دهم . ج1، ص: 62

2. همان كتاب، ص 239: زندگی معنوی رشد مستقلی دارد.

3. تجدیدنظرطلبی. . . ص 249:

مطابق تعریف كلاسیك ماتریالیسم تاریخی، تناقض میان نیروهای مولّد و روابط تولیدی، نیروی محرك تاریخ و علت اساسی انقلابهای اجتماعی و سیاسی است.

4. ص 282: مسئله ی خودمختاری نهادهای اجتماعی

5. ص 286: نقش تبلیغ و ارشاد و هدایت و رهبری و آگاهی و به خود بازگشتن

6. ص 307: انقلاب برای نفس عدالت