تاریخ علم است. تفسیر تاریخ بدون دانستن قوانین حركت آن میسر نیست و به طریق اولی تسلط بر تاریخ و در دست گرفتن آن و هدایت آن. در طول سالیان درازی كه بر حیات آدمی گذشته است، تاریخ بهترین سندی است كه سیر تكامل جامعه ی انسانی و قوانین آن را بیان می كند. تاریخ تنها بیان [و] نقل وقایع مربوط به زندگی افراد برجسته ای نیست، نقش عموم افراد و طبقات و نقش اراده ی انسان در تحول و تكامل جامعه و ارتباط منطقی وقایع در تاریخ و به وسیله ی تاریخ بیان می شود. تاریخ لابراتوار و یا دفتر ثبت آزمایشهای لابراتواری تاریخ، آزمایشهایی كه در لابراتوار جامعه ی انسانی به وقوع می پیوندد ثبت می كند، لهذا مطالعه ی تاریخ نظیر مطالعه ی آزمایشهای دانشمندان است. همان طور كه در پیدایش نتیجه ای در آزمایشگاه هرگز عامل واحدی به تنهایی كار نمی كند بلكه عوامل متعددی دست به دست هم داده و نتیجه ای را به منصه ی ظهور می رساند، در علم تاریخ نیز مسائل تاریخی به نحوی همه جانبه مورد بررسی قرار می گیرد. نقل قرآن یك سلسله قصص و حكایات و سرگذشتهای گذشتگان را به منظور درس و آموزش كه خود می گوید: فاقصص القصص لعلهم یتفكرون. . . لعلهم یتذكرون. . . و بعلاوه دعوت مستقیم به مطالعه در سرگذشتهای ذكر نشده در قرآن كه به تعبیر «سیر در ارض» آمده است، ضمناً به این نكته اشاره می كند كه صادقانه ترین تاریخها را از كتب نمی توان به دست آورد، از مطالعه ی مستقیم و مشاهده ی آثار گذشتگان باید به تاریخ آنها پی برد. علاوه بر همه ی اینها، خود به نوعی تجزیه و تحلیل می پردازد كه فوق العاده جالب است و در حقیقت در آن تجزیه و تحلیل ها قوانین حركت تاریخ، برخوردهای تاریخی، توقفهای تاریخی، تحولهای تاریخی را بیان می كند.