[1] در شماره ی 53، 54 سال 32 «خواندنیها» شماره ی مخصوص نوروز 1351 مقاله ای تحت عنوان «بلای بی آرمانی» از شخصی به نام دكتر حسین وحیدی آورده است كه خلاصه ای از آن نقل می شود:

«در جامعه ی ایرانی عوامل نابسامانی اجتماعی بسیار است كه اگر از میان همه ی آنها عامل مهم را بلای بی آرمانی بدانیم شاید سخن به گزاف نگفته باشیم. اگر سازمان اداری ما نارساست، اگر تباهی اخلاق در تمام شؤون زندگی ما به چشم می خورد.

خلأ بی آرمانی درایران:

اگر روابط اجتماعی ما ناهماهنگ و ناهنجار است، اگر كژاندیشی و كژپنداری و به دنبال آن كژرفتاری و كژگفتاری در جامعه حكومت می كند و دهها و صدها اگرهای دیگر، یك دلیل بزرگ این است كه مردم ما از یك آرمان (ایدئولوژی) معین و مشخص برخوردار نیستند. در جامعه ی ما یك محور آرمانی و فكری كه بتواند رفتار اجتماعی و خوبی (كذا) و كردار ما را در جهت معینی استوار سازد و خوب و بد و زشت و زیبا و پسندیده و ناپسند و شایسته و ناشایست را از یكدیگر مجزا كند وجود ندارد.

دین به صورت یك سلسله تشریفات نه به صورت یك مكتب الهام بخش اخلاق و عمل نیك:

در جامعه ی ما هر كسی برای خودش دنیایی و دینی و مذهبی و حزبی و مرامی و مسلكی و آیینی و آرمانی دارد و هرطور كه سودش ایجاب كند قضایا و مسائل را از دیدگاه خاص خودش می سنجد و تعبیر می كند و تصمیم می گیرد و اجرا می كند. گروهی اصلاً پایبند به دینی و ایمانی و مرامی و مسلكی نیستند. گروهی دیگر دین دارند ولی دینی كه فقط به ظواهر كار دارد. برای اینان دین یعنی شربت نذری و روضه خوانی و زیارت و سینه و زنجیرزنی و چند قران صدقه و سالی یكی دو بار اطعام مساكین پرسروصدا. اینان تا اینجا دیندارند و خیلی هم دیندارند ولی وقتی پای راستی، درستكاری و نخوردن پول نزول و تشخیص مال حرام از حلال و یاد نكردن سوگند دروغ به میان آید، از هر كافر حربی كافرترند.

متظاهران به مرام و حزب و مسلك:

گروهی به اصطلاح روشنفكرند و اهل مسلك و آرمان (ایدئولوژی) و حزب و كمیته اند ولی مسلك و حزب برای آنها یعنی شغل دولتی.

اینان گرد هم می آیند و به نام آرمان و مسلك پستهای دولتی را میان خود تقسیم می كنند و اگر زمانی خللی در این تقسیم بندی حاصل شد آناً قبله عوض می كنند.

نسل نو و به اصطلاح روشنفكر و مقلد میمون- صفت غرب:

گروهی از مردم به اصطلاح نسل نوند و روشنفكرند. اینان همانها هستند كه تفاله ی اندیشه های سیاه و قی كرده های فكر منحطترین آدمهای جهان غرب را به خود می بندند و با مهوّعترین ژستها ادای هیپی های آواره ی مغرب زمین را درمی آورند.

گروهی بدون اینكه عمیقاً به فلسفه های غرب وارد باشند، برای تظاهر و بزرگ نمایی سخنی از «پوچی» به میان می آورند و با دود حشیش و گرد هروئین و نشئه تریاك روزها را به شب و شبها را به روز می پیوندند بدون آنكه به اندازه ی مگسی در جامعه ی خود مؤثر باشند. انسان موجودی جستجوگر است (و در همین جا روح مكتب خود را باید پیدا كند):

آرمان (ایدئولوژی) چیست؟ .

انسان برای ادامه ی زندگی جز ایندو (وسایل زندگی از خوراك و پوشاك و مسكن و غیره و ارتباط با افراد جامعه) موجودی است جستجوگر كه دائماً در تلاش است كه به اسرار گیتی پی برده و راز هستی و مظاهر آن را دریابد.

به عقیده ی نویسنده اگر شرایط زندگی یكسان باشد، یك سیستم واحد فكری به وجود می آید:

انسان، هم برای ادامه ی زیستن و هم در رابطه با افراد دیگر و هم در تكاپوی كشف رازهای هستی از یك نیرو استفاده می كند و آن اندیشه است. در شرایطی كه زندگی افراد كمابیش یكسان باشد، به ناچار اندیشه ی آنها و تراویده ی اندیشه كه نظرات آنها باشد یكسان می گردد (! ! ! ) و در نتیجه یك سیستم واحد فكری به وجود می آید كه همه ی مظاهر زندگی مانند مظاهر سیاسی، اخلاقی، اقتصادی، فرهنگی، مذهبی، اجتماعی را دربرمی گیرد. این سیستم فكری واحد را «ایدئولوژی» یا آرمان می گویند.

(دگرگونیهای آرمانی (ایدئولوژی) و تكیه گاه آن) .

همان طور كه همه ی مظاهر زندگی بخصوص زندگی اقتصادی انسان در حال دگرگونی است، آرمانهای انسان نیز در حال تغییر و تحول و تكامل است و در هر زمان و در هر مكان انسان برای حل مسائل پیرامون خود از یك آرمان ویژه پیروی می كند. زمانی اساطیر مشكل گشای همه ی مسائل برای انسان بود و زمانی دین و زمانی علم و زمانی فلسفه. و اگر خواسته باشیم تكیه گاه اساسی آرمانهای امروز جهان را دانسته باشیم بدون هیچ شك باید بگوییم كه عصر ما از جهت آرمانی عصر فلسفه است. در جهان معاصر هر كشوری كه توانسته است مردم را پیرامون یك فلسفه ی بخصوص گردآورد، آن جامعه راه تكامل و پیشرفت پیموده و هر كشوری كه نتوانسته و یا نخواسته چنین كند، تشتت و پراكندگی فكر و به دنبال آن تباهی اخلاقی و اجتماعی بر آن كشور چیره شده است، همان بلایی كه گریبان جامعه (ما) را گرفته است: بلای نبودن یك فلسفه ی راستین و نوین و نبودن یكآرمان معین همگانی.

نقش شیوه ی تولید در تشكل آرمان.

تكیه گاه آرمان:

تكیه گاه آرمان در درجه ی اول زندگی اقتصادی و معاشی است. انسان برای ادامه ی زندگی مجبور است از یك سو نیروی كار و سرمایه را با طبیعت بیامیزد و كالا تولید كند و از سوی دیگر در كار تولید با مردم دیگر در ارتباط باشد.

شیوه ی تولید و زندگی اقتصادی در تشكل آرمان نقش اساسی دارد و تولید هرچه بود آرمان نیز چنین می شود. زمانی در كشور ما تولید بر مبنای كشاورزی بود و رابطه و مناسبات تولیدی نیز بر این مبنا در مدار نظام ارباب- رعیتی (فئودالیته) بود. در چنین شرایطی آرمان جامعه ی ما و به پیروی از آن، همه ی مظاهر سیاسی، اقتصادی، حقوقی، فرهنگی، آموزشی، اخلاقی رنگ نظام اجتماعی موجود را داشت.

شیوه هاو سنتهای كهن كه از دیرباز بر آرمان موجود استوار شده بود همه ی مسائل زندگی ما را حل می كرد. ولی وقتی اقتصاد ایران از تولید كشاورزی مطلق وارد مرحله ی تولید صنعتی شد و سرمایه داری تجاری و صنعتی گسترش یافت، مسائل آرمانی و به دنبال آن همه ی مظاهر اجتماعی مانند حقوق، فرهنگ، آموزش، عرف و سنت. . . دگرگون شد و امروز كه اقتصاد ایران وارد مرحله ی دوم صنعت كه صنایع مادر و سنگین باشد شده است، این دگرگونی تندتر و ژرفتر است.

خلأ آرمانی در ایران:

تفاوت بزرگ بین اروپا و ایران و كشورهای مانند ایران در این است كه در اروپا با تغییر زندگی اقتصادی و تولیدی، همه ی مظاهر زندگی انسانی از جمله اندیشه و آرمان و روابط اجتماعی نیز دگرگون شده است. در اروپا تا قرن 16 زندگی اقتصادی بر پایه ی اقتصاد كشاورزی و نظام اجتماعی هم ارباب- رعیتی (فئودالیته) بود، ولی از قرن شانزدهم به بعد و با رویدادهای مهمی چون كشف قاره ی آمریكا و سایرمناطق جدید جغرافیایی، كشف راههای تازه ی دریایی، اختراع قطب نما و صنعت چاپ و. . . چهره ی اقتصادی اروپا عوض شد و به دنبال آن مظاهر زندگی اجتماعی از جمله آرمانها نیز دگرگون گشت، و وقتی انقلاب صنعتی در اروپا روی داد و اقتصاد بكلی عوض شد همه چیز در جوامع آن قاره به یكباره رو به دگرگونی نهاد تا وضع به امروز رسید.

در كشور ما نیز چنانكه می بینیم و می دانیم دگرگونی در زندگی اقتصادی روی داده است و به جایی رسیده كه وارد مرحله ی دوم صنعت شده است. ولی تفاوت ایران با اروپا در این است كه گرچه از راه تغییر و تحولات اقتصادی، روابط اجتماعی و اندیشه و آرمانهای دیرینه در كشور ما از بین رفته و یا متزلزل گشته است، جای آن خالی مانده و آرمانی كه بتواند هماهنگ با مقتضیات اجتماعی ایران بوده و از دل سرزمین ما و فرهنگ ما تراویده باشد [2]به وجود نیامده است و از این جهت اجتماع امروز ایران دچار سرگردانی شده است، سرگردانی آرمانی. جوان ایرانی سرگردان است كه از آرمانهای مذهبی پیروی كند یا آرمانهای حزبی یا آرمانهای فلسفی، و از این جهت در هر مرحله از سالهای جوانی به یك آرمان رو می كند.

آرمانهای جهان غرب:

شاید در اینجا گفته شود كه ما برای راحت كردن فكر خود بهتر است همان طور كه صنعت را از اروپا می آوریم و قوانین خود را از اروپا برمی گزینیم و خلاصه همه چیز خود را از اروپا الگوبرداری می كنیم، در مورد آرمان نیز چنین كنیم و یك آرمان اروپایی را بگیریم و در كشور خود پیاده كنیم.

این سخن اشتباه است و بسیار هم اشتباه است. بخش بزرگی از دشواریهای زندگی ما همین است كه این اشتباه را مرتكب شده ایم.

تفاوت بین صنعت و آرمان این است كه صنعت ماشین بی جان است، ولی آرمان با انسان و اندیشه و احساس او سر و كار دارد و همان طور كه هر انسان فقط در شرایط اقلیمی مخصوص می تواند زندگی كند آرمان نیز چنین است [3]. آرمان زاده ی زندگی گذشته و دور و دراز یك ملت است و اگر هم تغییر می كند باز ریشه ی آن در گذشته است و اگر از ریشه جدا شود خواه ناخواه خشك می شود و از بین می رود. ما همه چیز را می توانیم از خارج وارد كنیم جز آرمان را. هر آرمانی كه از خارج وارد كرده ایم هنوز از مرز نگذشته جان باخته و پوسته ی آن به دست ما رسیده است. به این هیپی گری جوانهای امروز بنگرید.

نقش آرمان در زندگی انسان:

آرمان و ایمان و فواید آن:

آرمان هرچه باشد بزرگترین فایده اش این است كه با ایجاد معیاری برای خوب و بد و درست و نادرست و زشت و زیبا انسان را از سرگردانی نجات می دهد و از تباه شدن و هدررفتن نیروی اندیشه ی او جلوگیری می كند. عمر جهان بسیار دراز است و عمر آدمی كوتاه و اگر انسان قرار باشد همه ی این مسائل را خودش بكاود و راه حل پیدا كند جز اینكه زندگی اش را می بازد، سردرگم و سرگردان هم می شود.

رفع سرگردانی و روشن شدن تكلیف فرد:

ولی وقتی انسان متعهد به آرمانی بود، آن آرمان هرچه می خواهد باشد دیگر تكلیف انسان با زندگی و مسائل آن روشن می شود [4](تعبد و تسلیم) .

بی ایمانی و جدال با خود:

یك نفر مسلمان واقعی و متعهد آدم واقعاً خوشبختی است، زیرا در برابر هر مسأله حكمی دارد كه طبق آن عمل می كند. . . مصیبت بزرگ وقتی است كه انسان آرمانی نداشته باشد، مثل بیشتر مردم ما كه هیچ گاه تكیه گاه فكری ندارند و به همین جهت شب و روز با خودشان در جدالند.

روشن شدن تكلیف افراد از نظر وظیفه ی اجتماعی:

آرمان آرامش اجتماعی نیز ایجاد می كند. وقتی همه ی افراد ملتی تابع یك فكر و یك عقیده بودند دیگر تكلیف همه چیز روشن است. در جامعه ی شوروی هركس می داند چكاره است و چكار باید بكند. . .

نظم اجتماعی:

آرمان نظم اجتماعی ایجاد می كند، پراكندگی و اختلاف را از بین می برد و لااقل پراكندگیها و اختلافها هم در قالب منطقی درمی آید.

نظم اخلاقی:

فایده ی مهم دیگر آرمان، ایجاد نظم اخلاقی است. وقتی انسان و جامعه تابع یك آرمان مشخص و معین شد و خوب و بد و زشت و زیبا و درست و نادرست با معیارهای معینی سنجیده شد، خواه ناخواه یك نظم اخلاقی به وجود خواهد آمد و تكلیف همه چیز روشن خواهد شد و در پرتو این نظام اخلاقی، انسان تبدیل می گردد به یك موجود پارسا و همین پارسایی است كه مشكل گشای همه چیز است.

كوششی در ایجاد یك آرمان پارسایی در ایران:

بلای بی آرمانی در سرزمینی روی داده كه فرهنگش سراپا آرمان است، آنهم آرمان پارسایی، از آرمان زردشتی كه یكی از درخشانترین آرمانهای جهانی است بگیریم تا آرمان اسلام و آرمان عرفان و امواج درخشان ادب فارسی كه همه اش در مدارساختن انسان پارساست. » .

نویسنده ی مقاله در شماره ی بعد تحت عنوان اینكه «در غرب خبری نیست» مطالبی می نویسد كه خلاصه اش این است:

«آرمان نمی تواند ره آوردی از یك كشور خارج باشد، زیرا آرمان با انسان سروكار دارد كه در طی چند هزار سال در یك سرزمین به وجود آمده و گسترده شده است و هر آرمانی كه به وجود آید باید مبتنی باشد بر این ریشه ها. جز ریشه ی فكری، پایه ی دیگر آرمان چگونگی وضع اقتصادی جامعه است. هر جامعه بنا به چگونگی شیوه ی تولید در یكمرحله از سیر تكامل اقتصادی است و همه ی مظاهر اجتماعی از این زیربنا پیروی می كند و همراه و هماهنگ با آن است.

در جامعه ی ما همه ی چشمها به غرب است، همه چیز با غرب آغاز می شود و با غرب پایان می یابد و همه ی كوششها در جهتی است كه روزی ایران جامه ی غربی به تن كند. باید دید كه آیا این جامه ی عاریتی به تن ما برازنده هست یا نه؟ و آیا اگر ما واقعاً روزی به غرب رسیدیم دیگر همه ی دردهایمان درمان یافته است؟ .

درباره ی دانش غرب بحثی نیست. دانش، شرقی یا غربی نیست. خود غربیها هنگامی كه گام درراه پیشرفت نهادند دانش را از دیگران فرا گرفتند، بلكه از آرمانهای غربی سخن در میان است. هیچ آرمانی [5]تاوقتی با مقتضیات فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی و سایر نمودهای ملی ما سازگار و هماهنگ نباشد نمی تواند به صورت یك محور فكری اندیشه و كوشش، مردم ما را در یك جهت معین رهبری كند.

غرب به كجا می رود؟ :

غرب به كجا می رود و این پی سپری از غرب ما را به كجا می رساند؟ بهتر است پاسخ این پرسش را از زبان خود غربیها بشنویم تا ببینیم غرب چه وضعی دارد و به كجا می رود؟ .

امروز آمریكا با قدرت بزرگ اقتصادی خود بر سر جهان غرب قرار گرفته و رهبری این جهان را به دست دارد. در خود آمریكا نیویورك قلب آن سرزمین است و حتی مقر سازمان ملل متحد در این شهر است. و حالا این شما و این گزارش «ادگارهوور» رئیس اف. بی. ای.

درباره ی وضع اجتماعی آمریكا و نیویورك:

آمار جنایت در آمریكا:

هر 43 دقیقه یك قتل.

هر 14 دقیقه یك تجاوز جنسی.

هر /25 دقیقه یك دزدی معمولی.

هر 2 دقیقه یك حمله و تهدید با اسلحه.

جنایت در آمریكا:

هر 48 ثانیه یك مورد دزدی اتومبیل.

هر 30 ثانیه یك جیب بری.

هر 20 ثانیه یك دزدی در خانه ی مردم.

در امریكا 90 درصد دانشجویان دانشگاهها از ماری جوانا و ال. اس. دی. و دیگر مواد مخدر استفاده می كنند.

زنان روان- شكسته در آمریكا:

در نیویورك هشتاد هزار نفر زن روان شكسته در بیمارستانها بستری هستند و ده هزار پزشك روزانه صدهزار بیمار روانی را می پذیرند.

در آمریكا جنایت جزء زندگی مردم شده است.

سازمان مافیا در آمریكا:

سازمان هراس انگیز مافیا كه سازمان جنایتكاران است شبكه ی ترسناكش را در همه جا گسترده است. می توان گفت كه در بسیاری از شهرهای آمریكا روز پلیس حكومت می كند و شب جنایتكارها.

طلاق در آمریكا:

نابهنجاریهای اجتماعی و گسستگی روابط خانوادگی در جهان غرب و بویژه در آمریكا بیداد می كند. آمریكا با رقم 27 درصد طلاق در رأس كشورهای جهان قرار دارد. از اختلاف میان سیاه و سفید نمی توان بحثی كرد.

تبعیض نژادی در آمریكا:

جامعه ای كه از حیث دانش به آنجا رسیده كه آسمانها را زیر پا درآورده است هنوز از نظر رشد فكری در آن مرز است كه اگر سیاهی در كوچه ای ساكن شد، سفیدها مثل اینكه آدم جذامی به محله ی آنها وارد شده باشد خانه های خود را خالی می كنند و به محل دیگر می روند.

بیشتر كشورهای غربی كمابیش گرفتار این مصیبتهای اجتماعی هستند. یك نمونه ی آن نهصت هیپی گری است. هیپی گری جهان غرب چیزی نیست جز واكنش جامعه در برابر نظام صنعتی و ماشینی. هیپی گری در غرب و تحلیل آن به اینكه عكس العملی است در برابر نظام ماشینی و بردگی انسان:

جوانی كه درمی یابد كه سرنوشتش این است كه به هندوچین برود و در گمنامی و در یك جنگ بی هدف كشته شود و جسدش در میان لجن مردابها بپوسد ترجیح می دهد كه بر ضد تمام مظاهر اجتماعی اش حتی موضوع ساده ی شستشو و پاكیزگی هم به ستیزه برخیزد و چندروزه عمری را كه تا پایان سرنوشت غم انگیزش باقی مانده آزاد از هر قید و بند اجتماعی زندگی كند و فقط و فقط به ارضاء خواهشهای تنش بپردازد. آیا برای آن جوان، از كار و زندگی و خانواده و تحصیل و همه ی لازمه های زندگی اجتماعی گسستن و به حشیش و عشق ورزی همگانی و آوازه خوانی دیوانه وار پناه بردن بهتر است یا در جنگلهای هندوچین سر به نیست شدن؟ .

ماشینیسم و انسان، بردگی انسان:

در جهان غرب می توان گفت كه ماشین، انسان را از خودش و طبیعت و خواست و غریزه اش جدا كرده است و انسانی به وجود آمده است كه با خویشتن خویش «بیگانه» شده است. یك انسان قبیله ای و حتی یك انسان غارنشین با یك انسان ساكن یك شهر صنعتی تفاوت پیدا كرده است. اولی موجودی است آزاد و تابع غریزه، میل و خواست تن و روانش، از آنچه طبیعت فرادست او نهاده بهره می گیرد و زندگی می كند، شادی اش طبیعی است و غمش طبیعی و هرطور كه طبیعت حكم می كند زندگی می كند ولی انسان ساكن «شهر ماشین» ، این انسان بینوا با تمام تنعم و شكوه ظاهری اش هرچه هست دیگر انسان واقعی نیست و نه انسانی زندگی می كند.

محرومیت انسان از مواهب اولیه زندگی:

اولین نیاز انسان هواست. این هوا برای انسان شهرنشین (شهر ماشین) چون سم كشنده شده است.

آبش آلوده، غذایش با سمهای حشره كش آمیخته است، صدا و جنجال زندگی او را احاطه كرده است. او اگرچه انسان است ولی در نظام صنعت و در شبكه ی سرمایه و پول با یك قطعه ماشین تفاوت ندارد.

بردگی انسان:

اگر ماشین در خدمت كسب سود است انسان نیز چنین است و همین انسان است كه در فاصله ی بیست سال به خاطر سود و سرمایه دو بار به میدانهای جنگ كشانده شده و با خون و آتش یكی از هولناكترین صفحه های تاریخ بشر را نوشته است. جنگ و كشتار، واین نیز یكی دیگر از مظاهر تمدن غرب است.

تمدن غرب:

از آغاز تمدنی به نام تمدن غرب، جنگ و كشتار هم به مقیاس امروزی به وجود آمد و می توان گفت كه یك ركن بزرگ اقتصاد تمدن غرب اسلحه سازی و جنگ و كشتار بوده است.

در نیمه ی اول قرن بیستم بیش از چهار هزار میلیارد دلار در جهان خرج جنگ و تسلیحات شده است و هم اكنون در جهان سالانه بیش از 200 میلیارد دلار خرج مصارف جنگی می شود. این رقم را وقتی بهتر می فهمیم كه دریابیم بودجه ی وزارت آموزش و پرورش در جهان در حدود 120 میلیارد و بهداشت جهانی 60 میلیارد دلار است.

و اما كشتار: در این باره هم بهتر است به آمار زیر توجه كنیم:

گفتیم كه از همان زمان كه تمدنی به نام تمدن اروپا یا غرب پدیدار شد جنگ و كشتار را هم با خود به ارمغان آورد، كشتار و جنگ در داخل اروپا و در خارج بین كشورهای اروپایی و مردم بینوای سایر كشورها كه یكی می خواست و می خواهد داروندار مردم سرزمینی دیگر را از كفشان بیرون كند و دیگری تلاش می كرد و می كند كه دستكم بخشی از هستی خویش را برای خود نگه دارد. و اینك آماری از این جنگها و كشتارها:

آمار افسران و سربازان كشته شده در:

جنگهای سی ساله (48- 1618) 180 هزار.

جنگهای شمالی (21- 1700) 70 هزار.

جنگهای انفصال اسپانیا (13- 1071) 235 هزار.

جنگهای انفصال اتریش (48- 1741) 120 هزار.

جنگهای هفت ساله (63- 175665ظ) (كذا) 140 هزار.

جنگهای تركیه قرن 18 275 هزار.

جنگهای انقلابی فرانسه (1800- 1762) 290 هزار.

جنگهای ناپلئون (15- 1805) 560 هزار.

در این آمار كشته شدگان غیرنظامی به حساب نیامده اند.

در جنگ جهانی اول نزدیك 7 میلیون نفر افسر و سرباز كشته شدند وكشته شدگان جنگ جهانی دوم (نظامی و غیرنظامی) 52 میلیون نفر برآورد شده است [6] از جنگ جهانی دوم به بعد هم جنگ و كشتار همچنان ادامه دارد كه نزدیكترین آن رقم سه میلیون كشته در پاكستان شرقی و دو میلیون نفر در ویتنام و یك میلیون نفر در اندونزی است كه تماماً ریشه ی غربی دارد و خدا می داند كه این كشتارها به چه قیمتی تمام شده و می شود.

برای كشتن هر ویت كنگ روزی 21 هزار دلار:

كافی است در نظر آوریم كه تنها در ویتنام بنا به برآوردهایی كه شده، آمریكاییها برای كشتن هر ویت كنگ بیست و یك هزار دلار خرج می كنند و روزانه سی میلیون دلار این سرزمین نفرین شده دود و آتش می شود.

تیمور و چنگیز و آتیلا هم تمدنهای بزرگی را به نابودی كشاندند ولی از آنها كسی در جهان سوم پیروی نمی كند اما اروپا كعبه و قبله شده است.

جنایت اروپا بر آفریقا:

درباره ی بیدادگریهای جهان غرب به كشورهای دیگر جهان سخن گفتن زاید است. تاریخ پانصد ساله ی اخیر جهان كه یكی از سیاهترین و غمناكترین صفحه های تاریخ بشر است خود گواه آشكاری بر این حقیقت است. بنا بر برآوردهایی كه شده است از قرن شانزدهم كه پای اروپاییان به آفریقا باز شد بیش از صد میلیون نفر از ساكنان سیه روز آن سرزمین بر اثر جنگها و بیماریها داخل كشتیهای برده بر از بین رفتند و برخی از نواحی آفریقا كه روزگاری مركز امپراطوریهای بزرگ بود از آدم خالی شد.

پایه ی اقتصاد غرب بر بهره كشی و آزمندی است:

آیا با این تفصیل، ملتهای دیگر می توانند برای پیشرفت خود به اندیشه ها و آرمانهای زاییده شده از این جهان تكیه كنند؟ جهانی كه پایه ی اقتصادش بر بهره كشی و آزمندی استوار بوده و هست.

ره آوردهای غرب نه تنها از جهت اخلاقی و اجتماعی چیزی بر ما نیفزوده بلكه سنتهای اخلاقی ما را نیز درهم شكسته است و درنتیجه هرج و مرج اخلاقی امروز را برای ما به وجود آورده است.

ملتهای آسیایی باید به گنجینه های آرمانی فرهنگی خود رو كنند و با برخورداری از آرمانهای فرهنگ ملی خویش راه تكامل و پیشرفت واقعی را در پیش گیرند.

در آسیا هر كشوری توانسته است برای خود از حیث اجتماعی و آرمانی شخصیتی ملی احراز كند، آن كشور خیلی زود توانسته است میراثهای نامیمون غرب را ریشه كن سازد و در راه پیشرفت واقعی بیفتد، و به عكس ملتهایی كه بنای كار را بر تقلید نهاده و اصالت و شخصیت ملی خود را از دست داده اند گرفتار هرج و مرج و سرگردانی شده، گرچه ظاهر زندگیشان غربی گون شده است باطن زندگی آنها از آنچه بوده صدها مرتبه بدتر شده است. » .

نكات مثبت این مقاله در درجه ی اول لزوم یك آرمان و ایدئولوژی است كه محور فكری افراد و وسیله ی هماهنگ ساختن اندیشه ها و معیار خوبیها و بدیها و وسیله ی آرامش دلها باشد.

دیگر اینكه آرمان و ایدئولوژی واردكردنی نیست، اقتباس كردنی هم مانند علوم كه سروكارش فقط با اندیشه است نیست، بلكه باید از عمق روح و فرهنگ ملی باشد (البته این جهت قابل خدشه است كه هرچند ایدئولوژی مانند كالا واردكردنی نیست ولی اقتباس كردنی هست. عقیده مرز نمی شناسد، لزوم ندارد كه حتماً رنگ ملی داشته باشد، آری نباید رنگ ملیتی دیگر داشته باشد همچنان كه در (خدمات متقابل اسلام و ایران) گفته ایم) .

دیگر بحث صفحه ی 417 در فواید آرمان (ایمان) .

دیگر بحثی كه در غرب از حیث آرمان و ایدئولوژی خبری نیست.

اما ایراداتی هم وارد است.

اول اینكه اعصاری ترتیب داده به نام عصر اساطیر، عصر دین، عصر علم، عصر فلسفه. در این جهت غربزدگی خود را نشان می دهد.

مفهومش از دین همان مفهوم غربی است، غافل از آنكه در اسلام یكفلسفه برای زندگی نهفته است. و البته علمای اسلامی در عرضه داشتن اسلام به صورت یك مكتب كوتاهی كرده اند.

دیگر اینكه مدعی است آرمانها متغیر است و ما در این جهت در ورقه های «اسلام و مقتضیات زمان» بحث كرده ایم.

دیگر مسأله تبعیت آرمان از وضع اقتصادی است. نویسنده در این جهت از ماركسیسم پیروی كرده و عجیب این است كه بعدها در دنبال یك آرمان ملی است. وقتی زیربنا اقتصاد است و با تغییر این زیربنا همه چیز عوض می شود، دیگر فرهنگ ملی و آرمان ملی معنی ندارد.

دیگر اینكه جهان بینی را به هیچ وجه به عنوان تكیه گاه اصلی آرمان یاد نمی كند.

دیگر اینكه در عین اینكه ریشه ی آرمان را در جهان بینی معرفی می كند و پای حس جستجوگری انسان را در راز خلقت به میان می كشد، می گوید اگر مردمی سطح زندگیشان یكسان بود خودبه خود جهان بینی شان یكسان می شود. نویسنده برای جهان بینی كه چگونه باید باشد و چه مكتبی این صلاحیت را دارد بحثی نمی كند و فوق العاده ساده می گیرد، خیال می كند همین قدر سطح زندگیها مساوی شد بالاخره یك جهان بینی پیدا می شود.

در صفحه ی 418 باز تكرار شده كه هر آرمانی نباید مبتنی باشد بر ریشه های فكری ملت، و برای آرمان دو ریشه قائل است: ریشه ی اقتصادی و ریشه ی فكری، و مقصودش از ریشه ی فكری علایق و دلبستگیهای قومی است نه یك منطق صحیح و مستدل

---