شب جمعه 4 ربیع الاول (روز /53/19) آبادان-
1. عطف به سخنرانی چند سال پیش در دانشكده ی نفت آبادان
درباره ی خورشید دین هرگز غروب نمی كند، به دو دلیل: غریزی بودن
دین، مورد نیاز بودن آن برای زندگی، بحث خود را امشب درباره ی
قسمت دوم آن بحث ادامه می دهیم.
جلد یك . ج1، ص: 489
2. نقش احتیاج در ایجاد یا حذف امور. آیا خلئی امروز در جهان از
ناحیه ی ایمان وجود دارد یا نه؟ آن خلأ در چه ناحیه است؟ .
3. خودت را بشناس، معرفة النفس اعظم المعارف. خیلی مشكلات
مربوط به زندگی اخلاقی و اجتماعی انسان با شناختن خود انسان حل
می شود.
4. تفاوت انسان و حیوان در ایجاد تمدن متحول و متكامل و
آگاهانه و مورد تسلط انسان برخلاف حیوان كه یا فاقد تمدن است و یا
آنچه به نام زندگی اجتماعی دارد بر او بار شده و تحمیل شده، نه
خودش آن را آفریده است و نه قدرت تعویض و تبدیل و تجدید و
تكمیل آن را دارد.
5. منشأ این تفاوت این است كه انسان در دو ناحیه با حیوان تفاوت
دارد: ناحیه ی آگاهی، ناحیه ی هدفها و آرمانها و دیگر آزادی.
6: .
الف. تمدن معلول علم و ایمان است.
ب. تفاوت انسان و حیوان در شعاع بینشها و در سطح خواهشها.
ج. قلمرو آگاهی حیوان محسوسات است و لهذا فردی و جزئی
است، منطقه ای است، منطقه ای است، حالی است و از چهارچوب
فردیت، محیط زیست، زمان حال خارج نمی شود (اگر خارج شود
آگاهانه نیست. برخلاف قلمرو آگاهی انسان كه كلی و جهانی و همه
زمانی است، هم به گذشته تعلق می گیرد و هم به آینده.
د. اندیشه ی جاودانگی در انسان.
هـ. خروج حیوان از محدودیت، جبری و غریزی است نه آگاهانه و
آزادانه.
و. آرمانهای كلی، مجرد، جهانی، ابدی انسان.
ز. ارزش ایمان و عقیده برای انسان تا آنجا كه حیات را فدای عقیده
می كند.
ح. جنبه ی مادی تمدن انسان مولود آگاهی وسیع و جنبه ی معنوی آن
مولود بالارفتن سطح آرمانها و ایده ها و هدفهاست.
جلد یك . ج1، ص: 490
ط. علم چراغ است و قدرت، و كارش روشن كردن و تسلط
بخشیدن بر طبیعت است و كار ایمان مقصد دادن و هدف دادن.
ی. ایمان، مطلوب خلق كن و عشق آفرین است برخلاف علم.
یا. ایمان، احساس اتصال به جهان و پیوستگی.
یب. تأثیر ایمان در ساختن انسان از لحاظ تحت ضابطه درآوردن
غرایز و اینكه از انسان طبیعی انسان اجتماعی می سازد.
یج. زیانهای تفكیك علم از ایمان. علم بی ایمان افزون طلبی ها. . .
ایمان بی علم تعصبها، جمودها، خشكیها.
ید. علم جهان را می سازد و ایمان انسان را.
یه. سخن جرج سارتن، سخن راسل.
یو. انسان بی ایمان مذهبی یا غرق خودخواهی است و جهان را
برای خود و دیگران جهنمی می سازد و یا موجودی است مردد و
سرگردان و خودكشی كن.
یز. ایده پرستی غیر مذهبی برخلاف واقعیات محسوس جهان كه
انسان در روابط خود با جهان احساس می كند، زیرا آنچه انسان به حكم
طبیعت احساس می كند خودپرستی است.
یح. ایمان مذهبی پیوندی است دوستانه میان انسان و جهان،
برخلاف ایمان غیرمذهبی كه نوعی بریدگی است