آیا زندگی یعنی نفس كشیدن و هوا را فرو بردن و بیرون دادن؟ نه، این معنی زندگی نیست، اینها برای ما شرایط زندگی است نه خود زندگی. خود زندگی بینایی (به معنی دانایی) و توانایی است. ما از آن جهت به خدا حیّ مطلق می گوییم كه دانا و توانای مطلق است، از آن جهت به خداوند تبارك و تعالی حیّ می گوییم كه آثار حیات بر وجود مقدس او بار می شود. رأفت و رحمت است، رحیم و رحمن است. پس زندگی یعنی دانایی و توانایی؛ و برنامه ی اسلام برنامه ی دانایی و توانایی است، همان برنامه ای كه قرنها اسلام آن را در عمل پیاده كرد. پس آن طرز تفكری كه نتیجه اش دانایی یا توانایی نباشد و نیز طرز تفكری كه نتیجه اش سكون و عدم تحرّك و بی خبری و بی اطلاعی باشد، از اسلام نیست. اسلام دین حیات است. دین حیات با بی خبری و با ناتوانی و عجز ناسازگار است. شما همین را می توانید به عنوان یك مقیاس كلی برای شناخت اسلام همیشه در دست داشته باشید. در جلسه ی پیش یكی از عناصر حیات در تفكر اسلامی یعنی مسئله ی عمل را برایتان عرض كردم. اسلام كوشش و سعی بلیغ دارد كه در تعلیمات خود سرنوشت انسان را وابسته به عمل او معرفی كند، یعنی انسان را متكی به اراده ی خودش بكند. اسلام می گوید ای انسان! سعادت تو به عمل تو بستگی دارد، شقاوت تو هم به عمل تو بستگی دارد. آیا عمل انسان به چه چیز بستگی دارد؟ به خواست و اراده ی خود انسان. در نتیجه انسان یك موجود متكی به خود و متكی به كردار و شخصیت خود می شود. آیا فكر می كنید این مسئله شوخی است كه به بشر بگویند: وَ اَنْ لَیْسَ لِلْاِنْسانِ اِلّا ما سَعی [1]. و از این صریحتر دیگر نمی شود. برای انسان جز آنچه با سعی و كوشش و عمل به دست آورده چیزی نیست. با یك حصر عجیبی می گوید. این خودش عامل تحرّك است، عامل بیداری و بینایی و توانایی است.

---