زهد مفهوم دیگری دارد كه این مفهوم را نیز باید توضیح دهیم و آن اینكه نمی گوییم قلمرو دنیا و قلمرو آخرت، بلكه می گوییم همه ی كارهای دنیا را چون وظیفه است باید انجام بدهیم، ولی حساب لذت دنیا از حساب لذت آخرت جداست. ما یا باید در دنیا لذت ببریم و از لذت آخرت محروم باشیم یا لذت آخرت را به دست آوریم و خودمان را از لذت دنیا محروم كنیم. این هم خودش یك طرز تفكری است. این اشخاص نمی گویند كه باید كار و كسب و زندگی را رها كرد؛ می گویند چون وظیفه است انجام می دهیم ولی كوشش می كنیم در این دنیا لذت نبریم برای اینكه هرچه در این دنیا لذت ببریم از لذت آخرت ما كاسته می شود. هرچه كه در دنیا خوشی كنیم از خوشیهای آخرت ما كاسته می شود. پس در اینجا لذت دنیا را می دهیم تا لذت آخرت را بگیریم. ابوعلی سینا در نمط نهم اشارات می گوید: اَلْمُعْرِضُ عَنْ مَتاعِ الدُّنْیا وَ طَیِّباتِها یُسَمّی بِاسْمِ الزّاهِدِ. یعنی به كسی كه از لذت دنیا اعراض می كند برای اینكه به لذت آخرت برسد، اصطلاحاً زاهد می گویند. اما این طرز تفكر چطور است؟ آیا اصل معاوضه ی لذتها صحیح است؟ آیا اسلام برای لذتها دو قلمرو قائل است، یعنی معتقد است كه اگر انسان لذت دنیایی برد، دیگر باید از لذت آخرت محروم باشد؟ از آن طرف، آیا اسلام معتقد است كه اگر انسان خودش را از لذت دنیا محروم كرد، در آن دنیا به او لذت می دهند و می گویند چون خودت را در دنیا از لذت محروم كردی، در عوض در اینجا بیا بگیر؟ به عبارت دیگر آیا برای هركسی یك مقدار اعتبار لذت قائل شده اند و او باید آن را وصول كند یا در دنیا یا در آخرت؟ اگر در دنیا وصول كرد حسابش تمام می شود، اما اگر وصول نكرد حق دارد در آخرت وصول كند؟ بعضی خیال می كنند مفهوم اَذْهَبْتُمْ طَیِّباتِكُمْ فی حَیاتِكُمُ الدُّنْیا [1] همین است! نه، این هم درست نیست. مطمئناً اگر كسی در دنیا خودش را از لذتهای دنیا محروم كند به این حساب كه در آن دنیا به او لذت بدهند، در آن دنیا روی این حساب به او لذت نمی دهند؛ نمی گویند تو چه بنده ی خوبی بودی كه در دنیا لذت نبردی؛ حالا كه در دنیا محرومیت كشیدی عوض آن محرومیت، اینجا به تو لذت می دهیم. نمی گویند تو از ما یك مقدار لذت طلبكاری، حالا كه قبلاً از آن استفاده نكرده ای الآن استفاده كن. قطعاً چنین چیزی وجود ندارد؛ یعنی لذتهای آخرت نتیجه ی محرومیتهای عمدی كه بشر خودش برای خودش ایجاد كند نیست، بلكه مولود عوامل دیگر است. اما طرف دیگر قضیه این است: آیا اگر ما لذت دنیا را بردیم، در آن دنیا می گویند چون لذت دنیا ولو لذت حلال دنیا را برده اید، دیگر حق ندارید لذت ببرید؟ بنابراین شما یكی از دو بدبختی را باید تحمل كنید: یا در دنیا محرومیت بكشید یا در آخرت، و ایندو با هم جمع نمی شوند. این هم از نظر منطق اسلام مردود است. علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرماید: . . . اَنَّ الْمُتَّقینَ ذَهَبوا بِعاجِلِ الدُّنْیا وَ اجِلِ الْاخِرَةِ، سَكَنُوا الدُّنْیا بِاَفْضَلِ ما سُكِنَتْ وَ اَكَلوها بِاَفْضَلِ ما اُكِلَتْ [2] متقین و پرهیزكارانی در دنیا هستند كه هم نعمت دنیا را برده اند و هم نعمت آخرت را. در دنیا در بهترین مسكنها نشسته اند و بهترین غذاها را خورده اند و در عین حال به نعمت عقبی هم رسیده اند. بلی از نظر اسلام در دنیا یك لذتهایی حرام است. لذت حرام دنیا انسان را از لذت آن دنیا محروم می كند بلكه عقاب آن دنیا را می آورد. لذت زنا مسلّماً انسان را از لذتهای اخروی محروم می كند و بلكه عذاب اخروی می آورد. لذت شراب قطعاً انسان را از لذتهای آن دنیا محروم می كند. لذت قمار- اگر لذتی داشته باشد- همین طور، لذت ربا همین طور، لذت غیبت و دروغ گفتن و به طور كلی لذت هر كار حرامی همین گونه است. اما لذت حلال این طور نیست. قرآن تصریح كرده است كه ما خوشیها را در دنیا حلال كردیم. می گوید هرچه خوشی و هرچه پاكیزگی و هرچه را كه بدبختی برای بشر نمی آورد حلال كردیم. قرآن می گوید ما آن لذتی را حرام كردیم كه واقعاً لذت نیست، بدبختی است.

شراب را تو خیال می كنی لذت و خوشی است اما متوجه عواقب آن برای روحت، برای بدنت و برای اجتماعت نیستی. تو لذت آنی زنا را می بینی ولی عواقبش را نمی بینی. قرآن می گوید زنا را چون خبیث و زیان آور است ما حرام كردیم و الّا هر لذتی را كه عواقب ناگوار نداشته باشد حلال كرده ایم. قرآن می فرماید: یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ [3]. چه منطق عالی ای! هرچه كه خوشی است، نه یك خوشی آنی، بلكه خوشی ای كه برای بدن، برای روح و جامعه عواقب ناگوار ندارد حلال است و هرچه كه پلید می باشد حرام است. قُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللّهِ الَّتی اَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ [4] بگو چه كسی حرام كرده است زیورهای خدا را كه برای بشر آورده است؟ چه كسی رزقهای پاكیزه را حرام كرده است؟ كُلوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ [5] از روزیهای پاك و پاكیزه ای كه ما داده ایم استفاده ببرید. پس این منطق هم در باب زهد، در اسلام وجود ندارد كه كسی خیال كند من از لذت حلال دنیا چشم می پوشم برای اینكه در عوض لذتی در آخرت به من بدهند و معاوضه كنند. چنین معاوضه ای وجود ندارد.

---