این بحث لازم است طرح شود كه آیا دعا سازنده و سامان دهنده و بسیج كننده نیروهای شگرف ناشكفته انسان است یا برعكس خراب كننده و پراكنده گر و خامدگر است؟ از نظر ما اگر شرایطی كه در ورقه های دعا ذكر كرده ایم رعایت شود، سازنده و بسیج كننده و شكوفا كننده است و اگر نه ویرانگر و یأس آور است.

سفینة البحار، ماده دعا:

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم: الدعاء سلاح المؤمن و عماد الدین و نورالسموات والارض.

عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم قال: مامن مسلم دعااللّه تعالی بدعوة لیست فیها قطیعة رحم ولا استجلاب اثم الّا اعطاه اللّه تعالی بها احدی خصال ثلث: اما ان یعجل له الدعوة و اما ان یدّخرها له فی الاخرة و اما ان یرفع عنه مثلها من السوء.

قال امیرالمؤمنین علیه السلام: لا تستحقروا دعوة احد فانه یستجابللیهودی فیكم [1] ولا یستجاب له فی نفسه.

عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: الدعاء یردالقضاء بعد ماابرم ابراماً فاكثر من الدعاء فانه مفتاح كل رحمة و نجاح كل حاجة ولاینال ما عنداللّه الّا بالدعاء و لیس باب یكثر قرعه الّا یوشك ان یفتح لصاحبه.

ایضاً:

علی بن عقبة قال سمعت اباعبداللّه علیه السلام یقول: ان الدعاء یرد القضاء المبرم بعد ما ابرم ابراماً فاكثر من الدعاء. . . الخ.

وقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: الدعاء مخّ العبادة و لایهلك مع الدعاء احد.

وقال: افضل عبادة امتی بعد قرائة القران الدعاء. ثم قرأ: ادعونی استجب لكم. ان الذین یستكبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین. الاتری ان الدعاء هوالعبادة. و قال: لاتعجزوا عن الدعاء فانه لم یهلك مع الدعاء احد و یسأل [2] احدكم ربه حتی یسأله شسع نعله اذا انقطع و اسئلوا اللّه من فضله فانه یحب ان یُسأل.

وقال الصادق علیه السلام: ان اللّه لایستجیب دعاء بظهر قلب قاس.

و قال: اذا دعوت فظن حاجتك بالباب.

و ذكر من اداب الدعاء الطهارة و شم الطیب و الرواح الی المسجد و الصدقة و استقبال القبلة و حسن الظن باللّه فی تعجیل اجابته و اقباله بقلبه و ان لایسأل محرماً و تنظیف البطن من الحرام بالصوم و تجدید التوبة و الاسرار بالدعاء و التعمیم و تسمیة الحاجة و الخشوع و البكاء او التباكی و الاعتراف بالذنب و تقدیم الاخوان و رفع الیدین به والدعاء بما كان متضمناً للاسم الاعظم و المدحة للّه و الثناء علیه تعالی و ان یختم دعائه بالصلوة علی محمد و آل محمد و قول ماشاءاللّه لاقوة الّا باللّه.

و عنه علیه السلام قال: ان فی كتاب امیرالمؤمنین علیه السلام ان المدحة قبل المسئلة فاذا دعوت اللّه عزوجل فمجّده. قال: قلت كیف امجده؟ قال: تقول یا من هو اقرب الیّ من حبل الورید، یا من یحول بین المرء و قلبه، یا من هو بالمنظر الاعلی، یا من لیس كمثله شی ء.

و قال النبی صلی الله علیه و آله: لا یرد دعاء اوله بسم اللّه الرحمن الرحیم. و قال: من قدم اربعین رجلاً من اخوانه قبل ان یدعو لنفسه استجیب له فیهم و فی نفسه.

و عن الصادق علیه السلام قال: كان ابی علیه السلام اذا حزنه امر جمع النساء و الصبیان ثم دعوا و امّنوا.

و عن جعفربن محمد علیه السلام قال: اذا اراد احدكم ان یستجاب له فلیطب كسبه و لیخرج من مظالم الناس و ان اللّه لایرفع الیه دعاء عبد و فی بطنه حرام او عنده مظلمة لاحد من خلقه.

ایضاً سفینه: و روی: لایتمنی الرجل امرأة الرجل و لا ابنته و لكن یتمنی مثلهما و ان لایقول اللّهم لاتحوجنی الی احد من خلقك فانه لیس من احد الّا هو محتاج الی الناس، بل یقول اللّهم لاتحوجنی الی شرار خلقك و لا یقول اللّهم انی اعوذبك من الفتنة بل یقول من مضلات الفتن و ان لایسئل فوق قدره فانه یستحق الحرمان.

و عن الصادق علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله: اربعة لا ترد لهم دعوة و تفتح لها ابواب السماء و تصیر الی العرش: دعاء الوالد لولده و المظلوم علی من ظلمه و المعتمر حتی یرجع و الصائم حتی یفطر.

و عنه علیه السلام قال: خمسة لایستجاب لهم: رجل جعل اللّه بیده طلاقامرأته فهی تؤذیه و عنده ما یعطیها و لم یخل سبیلها و رجل ابق مملوكه ثلث مرات و لم یبعه و رجل مرّ بحائط مائل و هو یقبل الیه و لم یسرع فی المشی حتی سقط علیه و رجل اقرض رجلاً مالاً فلم یشهد علیه و رجل جلس فی بیته و قال اللّهم ارزقنی و لم یطلب.

نهج البلاغه: الداعی بلاعمل كالرامی بلاوتر.

عن النبی صلی الله علیه و آله: من احب ان یستجاب دعاؤه فلیطب مطعمه و مكسبه.

و فی ما وعداللّه تعالی به عیسی علیه السلام قل لظلمة بنی اسرائیل غسلتم وجوهكم و دنستم قلوبكم (الی ان قال) قل یا عیسی لظلمة بنی اسرائیل لاتدعونی و السحت تحت اقدامكم و الاصنام فی بیوتكم فانی آلیت ان اجیب من دعانی و ان اجابتی ایاهم لعن لهم حتی یتفرقوا.

عن النبی صلی الله علیه و آله: ان اللّه یحب السائل اللحوح.

عن هشام بن سالم عن الصادق علیه السلام: كان بین قول اللّه عزوجل قد اجیبت دعوتكما و بین اخذ فرعون اربعون عاماً.

عن امیرالمؤمنین علیه السلام انه خطب فی یوم جمعة خطبة بلیغة فقال فی اخرها: ایهاالناس سبع مصائب عظام نعوذ باللّه منها: عالم زلّ و عابد ملّ و مؤمن خلّ و مؤتمن غلّ و غنی اقلّ و عزیز ذلّ و فقیر اعتلّ.

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: لتأمرنّ بالمعروف و لتنهنّ عن المنكر اولیسلطنّ اللّه شراركم علی خیاركم فیدعو خیاركم فلا یستجاب لهم.

كتاب زید النرسی قال: رأیت معاویة بن وهب فی الموقف. . .

عن عبداللّه بن سنان قال: مررت بعبداللّه جندب فرأیته قائماً علی الصفا. . .

و روی عن مولاتنا فاطمة صلوات اللّه علیها انها كانت تدعو للمؤمنین و المؤمنات و لاتدعوا لنفسها، فقیل لها فی ذلك، فقالت: الجار ثم الدار.

عن سماعة بن مهران قال: قال ابوعبداللّه علیه السلام: اكثروا من ان تقولوا ربنا لاتزغ قلوبنا بعد اذهدیتنا و لاتأمنوا الزیغ.

من دعاء امیرالمؤمنین: اللّهم صن وجهی بالیسار و لاتبذل جاهی بالاقتار، فاسترزق طالبی رزقك و استعطف شرار خلقك و ابتلی بحمد من اعطانی و افتتن بذم من منعنی و انت من وراء ذلك كله ولیّ الاعطاء و المنع، انك علی كل شی ء قدیر. (نهج البلاغه) ایضاً من دعائه:

اللّهم انك انس الانسین لاولیائك. . . (نهج البلاغه) رجوع شود به سیره ابن هشام و غیره، دعای رسول اكرم در طائف.

دعا برای این نیست كه خودخواهی ها تقویت شود و به قول [] چرخ و فلك تابع هوا و هوس خیام ها واقع شوند. خیام می گوید: دعا باید برای بدان و گنهكاران باشد.

دعاهایی كه مستقیماً مربوط به خداست از قبیل آمرزش، تأیید، تقرب دعا و درد داشتن

---