دین از مقوله عشق و محبت است. به عقیده عرفا همان عشقی كه در تمام موجودات ساری است در شعور انسان به شكل دین جلوه گر شده [1]. دین نوای لا احب الافلین و ندای لئن لم یهدنی ربی لاكونن من القوم الضالین و نغمه ی وجهت وجهی للذی فطر السموات والارض است. دین معنای ابتدع بقدرته الخلق ابتداعاً و اخترعهم علی مشیّته اختراعاً ثم سلك بهم طریق ارادته و بعثهم فی سبیل محبته هست. در قرآن كریم می فرماید: افغیر دین اللّه یبغون و له اسلم من فی السموات والارض طوعاً و كرهاً و الیه یرجعون، یعنی همه موجودات عشق او را و دین او را دارند. سرّ گیسوی او در هیچ سری نیست كه نیست و چرا شما بی عشق و حالتید؟ دین حالت است و میل است:

حكما نوع تأثیر و تحریك عالم بالا را تحریك عشق آمیز می دانند، می گویند: «كتحریك المعلم للمتعلم و العاشق للمعشوق» و ناموس عشق است كه جهان را می چرخاند. نظامی (ظاهراً) می گوید:

قل ان كنتم تحبون اللّه فاتبعونی. پیغمبران دلال و واسطه محبتند.

الاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو الّا المتقین- و نزعنا ما فی صدورهم من غل اخواناً علی سرر متقابلین.

---