در كتاب اسلام شناسی، صفحه 621، پاورقی 290، در توضیح اینكه برای غرب اسپارتاكوس از سقراط و افلاطون و برای شرق ابوذر از بوعلی و ملاصدرا كارآمدتر است، می گوید:

. . . زیرا برخلاف آنچه غالباً می پندارند، جامعه و تمدن را ایدئولوژی و ایمان پی می ریزد و نه فلسفه و علم و صنعت و هنر و ادب. اینها مصالح و مواد تمدن است. زمینه و روح تمدن ساخته مردانی است كه دارای یك هدف اجتماعی و انسانی اند و در راه آن مبارزه می كنند. اینان زمینه را می سازند و نبوغهای فلسفی و علمی و هنری و فنی بعدها در این زمینه می رویند و رشد می كنند. امروز مشرق برای متمدن شدن به یك ایمان تازه نیاز دارد و بی آن وارد كردن مظاهر و مصالح تمدن اروپایی بیهوده و حتی زیان آور است.

این بیان، شعر معروف پروین اعتصامی را تحت عنوان «شاهد و شمع» به یاد می آورد: در ورقه بلایا و شداید گفتیم اینكه می گویند رنجهای بزرگ آدمهای بزرگ می سازند، در زمینه ای است كه آن مردان از حیات یعنی از نوعی عشق و ایمان بهره مند باشند، خواه عشق دینی، مسلكی، نژادی، وطنی و غیره كه او را به مقابله در برابر حوادث و شكیبایی برای حفظ موضوع ایمان وادار كند، و اگرنه یك آدم هرهری و بی مبنا به صرف اینكه خیلی چیزها می داند اما به چیزی جز خودش دلبستگی و ایمان ندارد و عشق نمی ورزد و نمی پرستد، هرگز مقاومت نمی كند و مانند برف در مقابل آفتاب آب می شود. ملت فلسطین یا ویتنام كه به مصداق و جعلنا منهم ائمة یهدون بامرنا لما صبروا دارند مقتدای ملتهای دیگر می شوند به خاطر این است كه در كوره بلایا و شداید با روحی مملو از ایمان و عشق وارد شده و خالص از آب درمی آیند. سدها و مانعها و دیوارهای روحشان می ریزد و خراب می شود و حجابها دریده می شود اما روح و جوهر حیات كه سراسر تموّج، حركت و نشاط است بیشتر تجلی می كند.