در كتاب ویلیام جیمز، اواخر كتاب می نویسد:
جلد چهارم . ج4، ص: 187
هرقدر انگیزه و محرك میلهای ما از این عالم طبیعت
سرچشمه گرفته باشد، غالب میلها و آرزوهای ما از عالم
ماوراء طبیعت سرچشمه گرفته، چرا كه غالب آنها با حسابهای
مادی و عقلانی
[1] جور درنمی آید
[2]. ما بیشتر به آن عالم بستگی داریم تا به این عالم محسوس و معقول.
یعنی بیشتر بافتهای میلها و آرزوهای ما جنبه ماوراءالطبیعی و
تقدس و تعالی از سطح مادیات دارد.
این خود حسابی است كه میلها و آرزوها سرچشمه و منبع دارد،
و اینكه بسیاری از میلها نمی تواند سرچشمه مادی داشته باشد. عرفا
هم می گویند در انسان علاقه و طلب كمال مطلق وجود دارد. پس
كمال مطلق به عنوان منبع و سرچشمه این میل در انسان وجود دارد.
و ایضاً به همان دلیلی كه غرایز مادی ما مبنای پیوند ما با این
عالم است، غرایز غیر مادی ما مبنای پیوند ما با عالمی دیگر است.
غرایز مادی مبنای مادی دارد، غرایز معنوی ما نیز دلیل بر مبنای
معنوی آنهاست. از اینجاست كه رابطه انسان و جهان نیز دیده
می شود.
[1] . یعنی با اینكه محور فعالیتهای بشری را منافع مادی بدانیم.
[2] . مثل شهادتها و فداكاریها و متفادی و متفانی شدن ها در راه حق كه در تاریخ بشریت زیاد دیده می شود.