افراد از لحاظ حس چشیدن غذاها دارای ذائقه های متفاوتی هستند. ذائقه بعضی افراد با یكدیگر یكی است و با بعضی دیگر متفاوت است. مثلاً از لحاظ نمك، یك ذائقه كم نمك و یكی پرنمك تر و یكی حد وسط آندو را می پسندد، یكی به شیرینی علاقه دارد و یكی به ترشی و یكی به چربی، و البته اینها علل خاص مزاجی و جسمانی دارد و این اختلافات طبیعی است، همان طوری كه از لحاظ فكری و معنوی نیز افراد متفاوتند: یكی ذوق ادبی دارد ودیگری ذوق طبیعی و سومی ذوق ریاضی و چهارمی ذوق فلسفی و پنجمی ذوق تاریخی و همین طور. . . این اختلافات نیز طبیعی است و شاید به ساختمان عصبی اشخاص مربوط باشد.

نوعی دیگر ذوق و سلیقه است كه اجتماعی و مصنوعی است، یعنی عوامل تربیتی و اجتماعی موجب ذوق و سلیقه و پسند خاصی می شود. این البته در كارها و فعالیتهای اجتماعی و طرز اداره زندگی شخصی و خانوادگی و عمومی است.

ذوق اجتماعی عبارت است از طرز تشخیص وقضاوت شخص در مسائل اجتماعی. در اجتماع آنچه مهم است این است كه ذوق و سلیقه واحدی در اجتماع بوده باشد و آن ذوق واحد صحیح باشد، یعنی ذوق جامعه هدف واحد صحیحی را انتخاب كرده باشد و راه رسیدن به آن هدف واحد را نیز یك جور تشخیص دهد و آن طرز هم صحیح باشد. پس جامعه باید از لحاظ هدف دارای تشخیص واحد باشد و آن تشخیص، صحیح و در جهت رشد و سعادت و كمال جامعه باشد و متناسب با مرحله اجتماعی آن جامعه باشد و هم از لحاظ راه رسیدن به آن هدف دارای تشخیص واحد باشد و تشخیصش صحیح باشد، یعنی واقعاً راهی كه می رود او را به آن مقصد برساند نه اینكه آن را دور كند و به جای آنكه او را به كعبه برساند به تركستان ببرد.

جامعه دینی فعلی ما از لحاظ هدف می توان گفت تشخیص واحدی دارد و آن تشخیص صحیح است، اما از لحاظ راه رسیدن به هدف تشخیص واحدی ندارد و هزاران نوع ذوق و سلیقه وجود دارد.

به هر حال تنها هدف واحد داشتن، جامعه را در مسیر واحد به حركت در نمی آورد (همان طوری كه اینجانب در مقدمه اساسنامه شورای روحانیت تهران گفته ام) بلكه لازم است راه رسیدن به هدف را نیز یك جور تشخیص دهد تا در مسیر واحد حركت كند. جامعه ما از این جهت به مصیبت سختی گرفتار است. در حوادث مهم، رهبران دینی با تفاوت بعدالمشرقین قضاوت می كنند: یكی تشخیص سكوت می دهد و یكی تشخیص اقدام و قیام، یكی معتقد است به تندروی ویكی به كندروی، یكی می گوید باید گفت، یكی می گوید سكوت، یكی می گوید باید قیام كرد، یكی می گوید باید نشست، یكی می گوید باید خوابید و چرت زد و دیگری می گوید باید كله معلق زد. همه آنها هم نام تكلیف شرعی دارد. یكی خود را مسئول می داند و یكی خود را ربّ الابل می داند و بس و یكی معتقد است برای اینكه ظهور حضرت نزدیكتر شود باید مانع نشد تا هر چه بیشتر این مفاسد واقع شود.

از اینجا می توان فهمید كه هماهنگی دستگاههای تربیتی، اعم از خانه و مدرسه و دانشگاه و منبر و كتب و مجلات و غیره، چقدر مهم است.

ما در تربیت دینی بسیار محتاجیم به اینكه بین دستگاههای تربیتی و دینی، اعم از خطابه و منبر و از كتب و روزنامه ها و مجلات دینی، هماهنگی باشد و مولّد ذوق و سلیقه واحد- البته صحیح باشد، تا در حوادث و سوانحی كه برای جامعه پیش می آید جامعه یك جور عكس العمل نشان بدهد.

وضعی [كه ] داریم به طوری است كه در برابر حوادث مختلف عكس العمل های متفاوت و متباین در افراد پیدا می شود، در صورتی كه ملتهای تربیت شده در دستگاه واحد، در پیشامدها به طرز واحد عكس العمل از خود نشان می دهند.

نشانه اینكه ذوق اجتماعی واحد است این است كه افراد در مسائل اجتماعی قضاوت واحد داشته باشند و در برابر حادثه واحد اجتماعی افراد اجتماع عكس العمل واحد نشان بدهند. این دلیل است كه طرز تفكر واحد و ذوق واحد و سلیقه اجتماعی واحد بر آن اجتماع حكمفرماست.

وظیفه خطابه و منبر این است كه اولاً خطبا كوشش كنند هدفهای اسلامی را به جامعه، روشن عرضه كنند و راه رسیدن به آن هدفها را با دقت پیدا كنند و با هماهنگی و همزبانی بر جامعه عرضه بدارند تا بتوانند مولّد ذوق و سلیقه واحد بوده باشند و [جامعه ] بتواند در مسیرواحد حركت كند و این طور نباشد كه آنچه یكی رشته می كند دیگری پنبه كند. از این رو خطابه و منبرِ خودرو و كلاس ندیده و آشنانشده به هدفهای كلی اسلامی، مفید نیست. اساتیدی باید آشنا به هدفهای اسلامی كه به آنها بیاموزند و آنها به مردم بیاموزند، و همچنین راههای كلی رسیدن به آن هدفها در همان كلاسها باید آموخته شود و علاوه بر اینها لازم است سالی یك بار كنگره سالانه از خطبای كشور برای رسیدگی به مسائل روز تشكیل شود تا به تمام معنی خطبا دارای طرز تفكر واحد بشوند و نیروی بسیار مؤثری در اجتماع به شمار روند.