در عربی این لغت درباره راهوار كردن حیوان از قبیل كره اسب به كار برده می شود، مفهوم تمرین و تعلیم عملی دارد. در مورد ورزشهای گوناگون انسان هم استعمال می شود. در قانون بوعلی- آنچنان كه به خاطر دارم- این كلمه در همین معنی زیاد استعمال شده است. ریاضیات را از آن جهت ریاضیات می گویند كه موجب پرورش و ورزش ذهن است. گویند بر سر در آكادمی افلاطون نوشته بود این مضمون: من لم یقوّم ذهنه بالهندسة، قولوا له لاتدخلوا فی المدرسة.

در جزوه آقای اكبر پرورش اصفهانی كه درباره زهد تحت عنوان «برداشت كم و بازدهی زیاد» نوشته اند، از كتاب سرزمین هند علی اصغر حكمت نقل می كند كه:

اصل لغت یوگا از سانسكریت است و با كلمه Joke انگلیسی و یوغ فارسی از یك ریشه است و به معنی رام كردن حیوان قویو سركش است كه مجازاً برای ترویض نفس حیوانی و رام كردن آن استعمال شده است. . .

رجوع شود به كتاب ادیان و مكتبهای فلسفی هند، تألیف داریوش شایگان.

سعدی در قصیده معروف: ایها الناس جهان جای تن آسانی نیست. . . می گوید: پنجه دیو به بازوی ریاضت بشكن. . .

امیرالمؤمنین در نامه به عثمان بن حنیف می فرماید:

و انما هی نفسی اروضها بالتقوی لتأتی امنة یوم الخوف الاكبر.

ایضاً در نامه به عثمان بن حنیف خطاب به دنیا می فرماید:

اعزبی عنی فواللّه لااذل لك فتستذلینی ولا اسلس لك فتقودینی و ایم اللّه- یمیناً استثنی فیها بمشیئة اللّه- لاروضن نفسی ریاضة تهش معها الی القرص اذا قدرت علیه مطعوماً و تقنع بالملح مأدوماً و لادعنّ مقلتی كعین ماء نضب معینها، مستفرغة دموعها. اتمتلئ السائمة من رعیها فتبرك و تشبع الربیضة من عشبها فتربض و یأكل علیّ من زاده فیهجع؟ قرّت اذاً عینه اذا اقتدی بعدالسنین المتطاولة بالبهیمة الهاملة و السائمة المرعیة.

طوبی لنفس ادت الی ربها فرضها. . .