جمع شدن مردم دور كسی و تفانی و تفادی آنها در راه او گزاف نیست، بدون علت نمی شود، باید دید چه شعار جالب و جاذبی عنوان كرده و چه هدفی برای جامعه عرضه كرده است كه توانسته است مردم را به حركت آورد. به حركت آوردن مردم و هماهنگ كردن آنها از هر كاری دیگر مشكلتر و دشوارتر است، زیرا مردم صاحب شعور و اراده اند. اراده ی مردم را برانگیختن به سوی هدفی خاص غیر از این است كه یك گله گوسفند یا اسب را و حتی سربازان انضباطی بی اراده را به سویی حركت دهند. باز حركت دادن هم دو قسم است: یك وقت هست كه صرفاً مطمعی و مشتَهایی بر بشر عرضه بدارند، مجلس رقص یا سفره ی غذا یا میدان مسابقه ای تشكیل دهند و از راه شهوت و حس تفریح دوستی بشر استفاده كنند؛ یك وقت هست در بشر عقیده ای به وجود می آید كه در راه آن عقیده مشكلات و مصائبی را متحمل می شود، فداكاری و جان نثاری می كند. در صورت دوم هم یك وقت هست كه فقط جنبه ی منفی دارد و از نارضایتی بشر استفاده می شود، حس انتقام جویی بشر مورد استفاده قرار می گیرد یا حس خودخواهی و جاه طلبی و تسلط بشر مورد استفاده قرار می گیرد مانند نهضتهای كمونیستی، و گاهی فقط جنبه ی مثبت دارد. .

رجوع شود به ورقه های

---

راجع به اینكه علم و تمدن فقط قادر است ابزارها را عوض كند و از عوض كردن خود انسانها و ایجاد انقلاب واقعی در روحیه ی آنها عاجز است. تغییر دادن انسانها یعنی تغییر طرز تفكر آنها و تغییر معیارها و مقیاسهای روحی آنها، فقط در حوزه ی قدرت دین است.