عطف به ورقه های

---

و ورقه های

---

و ورقه های

---

و ورقه های

---

: اللّه ولی الذین امنوا یخرجهم. . . المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض. . . المنافقون و المنافقات. . . .

1. ذره ذره كاندر این ارض و سماست.

جنس خود را همچو كاه و كهرباست.

قانون جذب و دفع یك قانون عمومی است میان اجرام و اجسام و همین جذب و دفع است كه عامل برقراری و توازن در نظامات و منظومه هاست: والسماء رفعها و وضع المیزان(رجوع شود بهراز آفرینش انسان) . .

2. جاذبه از قدیم فقط برای مغناطیس شناخته می شد [1]و برای كهربا. مغناطیس و آهن، كهربا و كاه، اینها ضرب المثل جاذبه بودند.

علمای قدیم جز در این دو مورد، میان جمادات قائل به نیروی جاذبه نبودند. و اما نیروی دافعه در جمادات كه ظاهراً در هیچ موردی قائل نبودند. فقط فرضیه ی خاصی در مورد زمین بود كه شیخ درشفانقل می كند (طبیعیاتشفاص. . . ) و مولوی آن را به نظم آورده است راجع به اینكه علت وقوف زمین در وسط افلاك چیست. البته قول مشهور این بود كه مكان طبیعی زمین همان مركز عالم است، اما اقوال دیگری هم بود از آن جمله اینكه افلاك از همه ی جوانب زمین را به سوی خویش جذب می كنند و نتیجه ی تعادل همه ی نیروهای جاذبه این است كه زمین در وسط بماند. قول دیگر اینكه افلاك از همه ی جوانب زمین را دفع می كنند و نتیجه ی تعادل همه ی نیروهای دافعه این است كه زمین در وسط بماند. .

اما در نباتات، همه قائل به قوه ی جاذبه و دافعه بودند، به این معنی كه قائل به سه قوه ی اصلی در نبات بودند: غاذیه، نامیه، مولّده. برای قوه ی غاذیه چند قوه ی فرعی قائل بودند: جاذبه، دافعه، هاضمه، ماسكه. در حیوان نیز همین سه قوه ی اصلی را با همه ی فروع قائل بودند. به عقیده ی قدما در معده نیروی جذبی است كه غذا را به سوی خود می كشد و احیاناً دفع می كند مثل حالت قی. ولی امروز ممكن است ساختمان بدن را ماشینی بدانند و عمل دفع را نظیر تلمبه مثلاً تلقی كنند.

همچنین در كبد می گویند ابزار نیروی جاذبه در بدن الیافی است كه از بالا به پایین امتداد یافته و ابزار نیروی دافعه الیافی است در عرض كه آنها را قطع می كند و ابزار قوه ی ماسكه لیفهایی مورب است. حتی می توان گفت نفس كشیدن نوعی جذب و دفع است، اگرچه از نظر امروزی نوعی عمل فیزیكی است نظیر باد كردن و خالی شدن دم آهنگری. در بدن از طریق خون، جذب و دفع صورت می گیرد. اینها همه مربوط بود به عالم جماد و نبات و حیوان. .

اما جهان انسان. بگذریم از جذب و دفع های جنسی كه نوعی خاص است و جداگانه باید بحث شود و هدف خاص دارد. در اجتماع انسان در میان افراد انسان جذب و دفعی وجود دارد. دوستیها و رفاقتها و دشمنیها مظهر همین جذب و دفع است. این جذب و دفع بر اساس سنخیت و مشابهت و ضدیت است، برخلاف آنچه در جریان الكتریسیته گفته می شود كه دو قطب همنام یكدیگر را دفع می كنند و دو قطب ناهمنام یكدیگر را جذب می كنند. ولی [عامل ] اصلی نیاز و رفع نیاز است و برگشت این سنخیتها به قدرت پر كردن خلأ از یكدیگر است. مولوی می گوید: افراد از لحاظ جاذبه و دافعه نسبت به افراد دیگر انسانها یكسان نیستند: .

بعضی ها نه جاذبه دارند نه دافعه، نه كسی آنهارا دوست دارد و نه دشمن. اینها موجودات ساقط و بی اثری هستند. انسان نیاز دارد كه [دوست بدارد و] او را دوست بدارند و هم می توانم بگویم نیاز دارد كه دشمن بدارد و او را دشمن بدارند. .

بعضی دیگر جاذبه دارند و دافعه ندارند، همه ی مردم را از همه ی طبقات به خود جذب می كنند، هیچ كس منكر آنها نیست. برای انسان یكرو و صریح و قاطع چنین چیزی میسر نیست مگر آنكه انسان منافق باشد، زیرا هرگز همه ی مردم یك جور فكر نمی كنند و یك چیز و یك جور دوست نمی دارند. انسان باید ده رو و صد رو داشته باشد تا مقبولیت صد درصد پیدا كند و شاید در همه ی جهان یك نفر پیدا نشود كه بتواند همه ی مردم را راضی نگه دارد، مطابق میل همه عمل كند و مطابق میل همه سخن بگوید. بلی اگر همه ی مردم افكار و خواسته ها و پسندهای یكنواختی می داشتند ممكن بود. بعضی از مسیحیان كه خود را و كیش خود را مبشر محبت معرفی می كنند، شاید ادعای آنهااین است كه انسان كامل فقط محبت دارد و بس، پس فقط جاذبه دارد و بس. جواب این است كه آنها در عین اینكه اهل محبتند اهل مسلك هم هستند و به قول گاندی دراین است مذهب منمحبت باید با حقیقت توأم باشد، پس اگر با حقیقت توأم شد باید مسلكی بود.

مسلكی بودن خود به خود دشمن ساز است. علی بن ابیطالب صد درصد اهل محبت بود حتی نسبت به دشمنش كه: ارید حیاته و یرید قتلی. . . حتی نسبت به قاتل خودش دستور مدارا می داد، در عین حال به تعبیر رسول اكرم: انه لاخیشن فی ذات اللّه. [انسانهای مسلكی ] خواه ناخواه دیگران آنها را دفع می كنند و با آنها مبارزه می كنند، همچنان كه با عیسی مسیح كردند. ثانیاً محبت، تنها داروی علاج بشریت نیست؛ در مذاقها و مزاجهایی خشونت نیز ضرورت دارد و مبارزه و دفع و طرد لازم است. اسلام، هم دین جذب و محبت است و هم دین دفع و نقمت. .

بعضی دیگر دافعه دارند و جاذبه ندارند. اینها مردمی عاجز و ناتوانند: .

اعجز الناس من عجز عن اكتساب الاخوان و اعجز منه من ضیع من ظفر به منهم. .

این گونه اشخاص چیزی در وجودشان كه مثبت باشد وجود ندارد، حتی در جهات شقاوت. وجود اینها سرتاسر تلخ است، برای همه هم تلخ است، چیزی كه لااقل برای بعضی ها شیرین باشد وجود ندارد. اینها هم مردمی ساقط و بی اثرند. .

نوعی دیگر مردمی هستند كه هم جاذبه دارند و هم دافعه، گروههایی را به سوی خود می كشند، در دلهایی به عنوان محبوب و مراد جای می گیرند و گروههایی را هم از خود دفع كرده می رانند، هم دوست سازند و هم دشمن ساز، هم موافق سازند و هم مخالف ساز. .

اینها اولاً از این جهت بر چند قسم اند كه گاهی جاذبه و دافعه هردو قوی است و گاهی هر دو ضعیف و گاهی با تفاوت. افراد باشخصیت آنهایی هستند كه جاذبه و دافعه شان هر دو قوی باشد، و این بستگی دارد به اینكه پایگاههای مثبت و پایگاههای منفی در روح آنها چه اندازه نیرومند و محكم باشد. البته قوّت هم مراتب دارد تا می رسد كه دوستان فدایی می گردند، در راه او خود را فدا می كنند، دشمنان هم آنقدر سرسخت می شوند كه جان خود را در این راه از كف می دهند، و تا می رسد كه حتی بعد از وفات خودشان قرنها آن جذب و دفع وجود دارد و این از مختصات مذهب است. همان طوری كه در مقدمه ی كتابمحمد خاتم پیامبراندرباره ی دعوت گفتیم كه بعضی دعوتها سه بعدی است، درباره ی جذب و دفع نیز باید بگوییم كه بعضی ها سه بعدی است و جذب و دفع های سه بعدی مخصوص اولیاء مذهب است. این مطلب، بعد در بحث محبت اشاره خواهد شد.

نوع عناصر مجذوب و یا مطرود:

از جنبه ی دیگر نیز بر دو قسم می باشند و آن اینكه باید دید چه نوع عناصری را جذب و چه نوع عناصری را دفع می كنند. مثلاً گاهی.

عناصر دانا را جذب و عناصر نادان را دفع می كنند و گاهی برعكس است. گاهی عناصر شریف و نجیب را جذب و عناصر پلید و خبیث را دفع می كنند و گاهی برعكس است. لهذا دوستان و دشمنان شخص، مجذوبین و مطرودین، خود دلیل قاطعی بر ماهیت شخص می شود.

قدرت رهبری:

صرف جاذبه و دافعه داشتن و حتی قوی بودن جاذبه و دافعه برای اینكه شخصیت شخص قابل ستایش باشد كافی نیست. نادر و شاه .

اسماعیل و حتی چنگیز جاذبه و دافعه ی قوی داشته است. همه ی كسانی كه قدرت نوعی رهبری دارند، جاذبه ی قوی دارند.

علی اولاً دو نیرویی است، جاذبه و دافعه هر دو را دارد.

ثانیاً هر دو نیرویش قوی است. ثالثاً كه آن عمده است باید [دید] :

علی علیه السلام از مردانی است كه اولاً هم جاذبه دارد و هم دافعه، پس از نوع چهارم است. ثانیاً جاذبه و دافعه ی علی سخت نیرومند است.

دوستانی دارد عجیب تاریخی، فداكار، باگذشت، جان دادن در راه او را افتخار و آرزو می شمارند، دشمنانی هم دارد بسیار سخت جان.

ثالثاً عناصر شریف و نجیب یعنی عناصر خداپرست، بی طمع، با گذشت، مهربان، عادل، خدمتگزار خلق، گرد محور وجوداو می چرخند و عناصر كثیف و طمعكار، هواپرست از او دوری می گزینند.

صاحبان چه طرز فكری را جذب وصاحبان چه نوع روحی را طردمی كرده است:

در زمان خلافتش دو قطب در جهان اسلام وجود داشت:

قطب وجود علی، قطب معاویه.

مجذوبین علی:

خداپرستان و فداكاران گرد محور علی بودند از قبیل عمار یاسر، هاشم مرقال، اویس قرنی، حجر بن عدی، عمرو بن حمق خزاعی [2]، كمیل بن زیاد، مالك اشتر كه هركدام تاریخچه ی مفصلی دارد. از آن طرف دنیاپرستان دور معاویه بودند از قبیل عمرو عاص، مروان حكم، ولید بن عقبه، بسر بن ارطاة و غیره.

علی شخصیت دو نیرویی است:

3. نخست درباره ی دافعه ی علی بحث می كنیم. بحث را هم اختصاص می دهیم به دوران خلافتش. البته علی قبل از این هم یك شخصیت دو نیرویی است. در دوره ی خلافت مجموعاً سه دسته را علی دفع كرد و با او سنخیت و هماهنگی نداشتند: اصحاب جمل كه خود آنها را ناكثین می خواند، اصحاب صفین كه خود آنها را قاسطین می خواند، و اصحاب نهروان یعنی خوارج كه خود آنها را مارقین می خواند (نكثت طائفة و مرقت اخری و قسط آخرون- خطبه ی شقشقیه) .

ناكثین از لحاظ روحیه، پول پرستان بودند، صاحبان مطامع و طرفدار تبعیض. سخنان علی درباره ی عدل و مساوات بیشتر درباره ی اینهاست، از قبیل: اتأمرونی ان اطلب النصر بالجورو از قبیل: واللّه لو وجدته قد تزوج به النساءالی اخره.

دافعه ی نیرومند یا حالت آشتی ناپذیر (انه لاخیشن فی ذات اللّه):

اما روح قاسطین روح سیاسی و تقلب و نفاق و به دست گرفتن حكومت بود. جنگ علی با اینها جنگ با نفاق و دورویی بود، روح اینها را آن جهت تشكیل می داد. اما روح مارقین روح تعصب و خشكه مقدسی و جهالت بود. علی نسبت به همه ی اینها دافعه ی نیرومند و حالت آشتی ناپذیر داشت. .

مقدمتاً این مطلب باید گفته شود كه یكی از مظاهر جامعیت و انسان كامل بودن علی علیه السلام این است كه در مقام اثبات و عمل، با فرقه های گوناگونِ دارای انحرافات گوناگون روبرو شده و مبارزه كرده است، لهذا [گاهی او را] در صحنه ی مبارزه با پول پرستها می بینیم و گاهی در صحنه ی مبارزه با سیاست پیشه های ده رو و صد رو و گاهی با مقدس نماهای جاهل. .

ما فعلاً یكی از این طرز تفكرها را مورد بحث قرار دهیم و آنها خوارج می باشند [3]. .

الف. لغت «خوارج» و اینكه آنها ابتدا یك فرقه ی سیاسی بودند، بعد به صورت یك مذهب درآمدند.

ب. منشأ پیدایش خوارج (حكمیت) و دخالت معاویه و عمرو عاص و اشعث در پیدایش آنها.

ج. اصول عقاید خوارج: انكار علی و عثمان و اصحاب جمل و اصحاب تحكیم و كفر مرتكب كبیره. این عقاید بعضی سیاسی است از قبیل انكار علی و عثمان و اصحاب جمل، و بعضی مذهبی از قبیل كفر مرتكب كبیره، غیر مشروط بودن امر به معروف و نهی از منكر. .

د. سایر عقاید خوارج از عقیده درباره ی ابوبكر و عمر و امویین و عباسیین و عمر بن عبد العزیز.

هـ. ممیزات و مشخصات خوارج از جهالت و عدم تفكیك میان روح قرآن و كاغذ قرآن، و از عدم تفكیك میان «لا حكم الاّ للّه» و «لا امرة الاّ للّه» ، دیگر تلوّن و تجربه پذیری آنها، سوم تنگ نظری آنها درباره ی كفر غیر خودشان و عدم جواز نماز با آنها و عدم حلیت ذبایح آنها و عدم جواز ارث به آنها و ازدواج با آنها، دیگر غرور آنها به عبادت. از طرف دیگر شجاعت، فداكاری، عبادت. هرگز معصیت ظاهر و دروغ از آنها دیده و شنیده نشد و در عبادت آنها كافی است كه ابن عباس گفت: .

رأیت جباهاً قرحة و ایادی كثفنات الابل، علیهم قمص مرحضة و هم مشمّرون. تنها فكر درخشان آنها دموكراسی بود در باب خلافت. .

و. سرایت عقاید و روحیه ی خوارج در سایر مذاهب و بحث اینكه آنها در عین انقراض هنوز هستند، و مسئله ی شعار و چهارچوبها از یك طرف و روحها و محتویها از طرف دیگر، و اینكه روح تسنن حسن ظن به اكابر است و روح تشیع تقدم اصول بر شخصیتها و روح خارجیگری جمود و تعصب جاهلانه و تنگ نظری است. .

ز. توصیف علی از آنها.

ح. درسهایی كه از جریان خوارج باید گرفت: .

اول. رفتار علی با آنها دموكرات منشانه بود. .

دوم. عقیده ی علی درباره ی آنها.

سوم. درسی در باب امر به معروف و نهی از منكر.

چهارم. افرادی كه تربیت اصیل اسلامی نیافته اند حق مداخله در حكومت اسلامی و مسائل اساسی اسلامی ندارند. .

برای همه ی مطالب بالا، رجوع شود به ورقه های

---

.

4. بحث دیگر ما درباره ی نیروی جاذبه ی علی است. چنانكه گفتیم علی یك شخصیت دو نیرویی است و هر دو جهت در او نیرومند است، هم دوست ساز است و هم دشمن ساز. تاریخ گواهی می دهد كه قرنها (و هنوز) نیروی دوست سازی و دشمن سازی علی حكومت می كند. .

مقدمه ای بحث كنم و آن این است: .

ما در مقدمه ی كتابمحمد خاتم پیامبرانبحثی درباره ی دعوتها كرده ایم كه دعوتهایی كه در میان بشر صورت گرفته و اثر گذاشته و جامعه را به سویی كشانده، از لحاظ شعاع اثر یكسان نیست؛ بعضی ها یك بعدی است و بعضی دو بعدی و بعضی شعاع تأثیر سه بعدی داشته اند. دعوتهای سه بعدی مخصوص پیامبران است. اكنون می گوییم جاذبه های افراد نیز از لحاظ تأثیر همین طور است.

شخصیتهایی كه دارای نقاط مثبت روحی بوده اند شعاع تأثیرجاذبه شان گاهی یك بعدی است یعنی فقط روی مردم اندكی و در زمان كوتاهی و در حدود یك احساس و هیجان خاصی بوده است، گاهی دو بعدی و گاهی سه بعدی بوده است؛ یعنی اولاً بر روی یك سطح وسیعی از جهان اثر گذاشته است، ثانیاً در طول زمان ادامه یافته و گسترش پیدا كرده است، ثالثاً تا اعماق روحها و باطنها اثر گذاشته است تا جایی كه دشمن را نیز تحت نفوذ قرار داده است و اشكشان را جاری ساخته است، آنچنان كه در جریان ملاقات عدی بن حاتم با معاویه توصیف عدی از علی اشك معاویه را جاری ساخت. عمده در جاذبه داشتن، عمق داشتن است و سپس ادامه یافتن؛ یعنی عمق و طول است نه عرض، یعنی اینكه ژرفای دلها را تسخیر كند و دیگر اینكه دوام یابد. این دو خاصیت فقط در اولیای دین است و بس، و به طور كلی رابطه ای است میان دعوتهای سه بعدی و جاذبه های سه بعدی. مسیح است كه دارای چنین نفوذی است، بوداست كه چنین است، موسی است كه چنین است، محمد صلی الله علیه و آله است كه چنین است، علی مرتضی است. در غیر كسانی كه به عنوان پیشوایان دینی شناخته می شوند، خواه آن پیشوا پیشوای حقیقی باشد یا نباشد نظیر خلفا در نزد اهل تسنن، هرگز چنین احساسات وسیع و دامنه دار و عمیق وجود نداشته و ندارد. .

از اینجا این نتیجه ی اساسی را باید گرفت كه دین یك پیوند دیگری با روح بشر دارد كه هیچ چیز دیگر چنین پیوندی ندارد. حتی قهرمانانی كه به اصطلاح، ملل آنها را ستایش می كنند و می پرستند، آنگاه اهمیت و احترام واقعی در دلها پیدا می كنند كه عكسشان هم مقدس می شود كه جنبه ی تقدس و ماوراء الطبیعی به آنها بدهند. .

5. مقدمه ی دیگر اینكه همان طور كه در ورقه های

---

گفته ایم، عشق و محبت و به [تعبیر] دیگر جاذبه میان انسانها به طور كلی آثاری دارد هم بر روی جسم و هم بر روی روح. اثر جسمی آن اگر به صورت عشق باشد و شدید باشد خرابی و ویرانی و احیاناً بیماری و اختلال جسم است. اما اثرش بر روی روح هرچنداحیاناً ممكن است بیماریهایی از قبیل پوشیدن عیب محبوب و خروج از بی طرفی و به دست گرفتن حكومت عقل و قانون باشد اما آثار نیك فراوان دارد كه اینها هم بر دو قسم است: آثار اجتماعی و نسبت به غیر، از احسان و حمایت و فداكاری و گذشت و در نتیجه الفت متقابل كه: نوعی دیگر از آثار عشق و محبت كه آن اهمیت فراوان دارد، تأثیری است كه بر روح خود صاحب محبت می گذارد. .

این آثار هم اخلاقی است كه از این جهت قلب ماهیت می كند و اكسیر است؛ از جبان شجاع، از كرخ حساس، از تنبل چالاك، از بخیل بخشنده، از عبوس خندان، از متكبر متواضع، از كودن تیزهوش می سازد، قوا و مشاعر را بیدار می كند. .

اثر عمومی عشق، تمركز و توحّد است [5]و به همین دلیل نابغه ساز است. .

اثر دیگر عشق الهام بخشی است. عرفا در باب اصلاح اخلاق به نیروی عشق و ارادت تكیه می كنند، برخلاف فیلسوفان كه اصلاح اخلاق را از فكر و عقل و حساب می خواهند و اینجاست كه پای استدلالیان چوبین بود. . . .

اینكه می گوینددواؤك فیك. . . یعنی نیروی ارادت و عشق و ایمان، كه بر خلاف علم صد درصد درونی است.

تجربه نشان داده كه آن اندازه كه مصاحبت نیكان و ارادت و محبت آنها در روح مؤثر است، خواندن صدها كتاب اخلاقی مؤثر نیست. .

مولوی در همین زمینه می گوید: یك مرغ كه جوجه دارد، یك حیوان و یا انسان كه بچه دار می شود، عشق و علاقه ی آن بچه بكلی او را عوض می كند، اكسیر است. .

عشق گدازنده است. سعدی می گوید: 6. همان طور كه در ورقه ی

---

گفتیم، مكتب علوی از روز اول مكتب عشق و ارادت بوده، به صورت یك شعله ی آتشین عشقی درآمده با همه ی آثارش از نشاط و گذشت و الهام بخشی. فلاسفه ی بزرگ دنیا هرگز نتوانسته اند این گونه مكتبها به وجود آورند؛ اعتقاد به وجود آورده اند اما حرارت و عشق به وجود نیاورده اند. انسان به علم و فلسفه معتقد می شود اما به فضیلت و معنویت عشق می ورزد؛ برای كسی كه برای بشریت اشك ریخته، ناله كرده، فداكاری كرده، اشك می ریزد، ناله می كند و فداكاری می نماید. ماركسیسم خاصیت عشق ندارد، خاصیتتعصب دارد نه عشق. در اقطاب عرفا تسلیم هست و عشق نیست.

رجوع شود به نمره ی 7. .

7. تتمه ی نمره ی 6: همان طور كه در ورقه های

---

گفته ایم تولاّی آن حضرت مكتب عشق و محبت بوده است. عنصر محبت اساس تشیع است. تاریخِ نام علی همواره با محبان سر از پا نشناخته ای توأم بوده است. .

8. بحثی است درباره ی اینكه ریشه ی این گونه محبتها چیست. از آنچه در نمره ی 4 گفتیم معلوم می شود ریشه ی این محبتها، برخلاف گفته ی فروید، معنوی و الهی است. .

9. اشتباه است كه بگوییم محبت علی از راه محبت فضیلت است؛ خیر، بلكه از ریشه ی محبت خدا سرچشمه می گیرد. اشتباه است كه باز محبت علی را از نوع قهرمان پرستی كه در همه ی ملتها وجود دارد به حساب آوریم؛ نوعی دیگر است، یك محبت زنده است. آدم احساس نمی كند كه او مرده است، احساس می كند كه زنده است همان طور كه خودش درباره ی علمای ربانی فرمود: هلك خزّان الاموال و هم احیاء، و العلماء باقون ما بقی الدهر. .

10. ابن ابی الحدید كلام عجیبی دارد درباره ی محبوبیت مولی كه در ورقه های

---

ذكر كرده ایم- رجوع شود. .

11. سخن عدی بن حاتم درباره ی آن حضرت، ورقه های

---

، شماره ی 16.

12. سخن صعصعة بن صوحان درباره اش، ورقه های

---

، شماره ی 17. این داستان می رساند كه نوعی معاشقه میان علی و اصحاب بوده. .

بحث گذشته ی ما درباره ی این جهت بود كه عشق و محبت نیرویی است كه به طور كلی قوای خفته را بیدار و استعدادهای پنهان را آشكار می كند. از نظر قوای ادراكی الهام بخش است. از نظر قوای احساسی اراده و همت را تقویت می كند. صفات رذیله ی ناشی ازخودخواهی و یا سردی و بی حرارتی از قبیل بخل، امساك، جبن، تنبلی، تكبر، عجب را از میان می برد. علامه ی طباطبایی می گویند: آنجا كه از نظر اخلاق بحث می كنیم باید به چشم سیر و سلوك و حركت بنگریم. در این چشم است كه باید مقایسه ای میان میزان اثر كشش و كوشش و مخصوصاً لزوم توأم بودن آنها بشود. تفاوت اخلاق خشك و اخلاق سیر و سلوكی در همین جاست [6]. .

بحث دیگر این است كه محبوب، كی و چه باشد. محبت همان طوری كه آثار خاصی در هر روحی دارد، اثر دیگرش مربوط به شخص محبوب است وآن مشاكله است، یعنی قدرت محبت سبب می شود كه محب به شكل محبوب درآید. محبت به سوی مشابهت و مشاكلت می راند. اینجاست كه اهمیت انتخاب معشوق روشن می شود. اینجاست كه می گویند: ارادت مولوی به شمس، او را عوض كرد. داستان مرحوم حاج میرزا حبیب خراسانی و دیگران و درویش صاحبدل. .

مولوی هرگاه به شمس می رسد مثل یك دریای موّاج می شود: - داستان ابوذر و مشك آب، داستان خبیب بن عدی، داستان عمرو بن الحمق و حجر بن عدی، داستان عثمان بن مظعون، داستان حنظله ی غسیل الملائكة، داستان بلال و اشعارمثنوی- فلسفه ی زیارت قبور اولیا تجدید خاطره ی محبت است نه كفاره ی گناهان به خاطر لمس قبر، در حالی بی روح. . . [7] رجوع شود به ورقه ی

---

، بحث جالبی است.

---