می دانیم كه علی علیه السلام از طرف دشمنان به دو چیز متهم می شد و دوستانش نیز به دو چیز دیگر احیاناً اعتراض داشتند. دشمنان: قتل عثمان و قتله ی عثمان، حكمین؛ دوستان: تسویه در عطا و دیگر [عدم ] غدر در سیاست. .

اما راجع به قتل عثمان، مجموعاً در 14 مورد [1]درنهج البلاغهاز این مطلب یاد شده است: .

1. خطبه ی 22 درباره ی اصحاب جمل: .

و انهم لیطلبون حقاً هم تركوه و دماً هم سفكوه، فلئن كنت شریكهم فیه فان لهم لنصیبهم منه و لئن كانوا ولوه دونی فما التبعة الاّ عندهم و ان اعظم حجتهم لعلی انفسهم، یرتضعون اماً قد فطمت و یحیون بدعة قد امیتت. یا خیبة الداعی! من دعا و الام اجیب؟ و انی لراض بحجة اللّه علیهم و علمه فیهم. .

2. خطبه ی 30: .

لو امرت به لكنت قاتلاً او نهیت عنه لكنت ناصراً غیر ان من نصره لایستطیع ان یقول خذله من انا خیر منه و من خذله لایستطیع ان یقول نصره من هو خیر منی و انا جامع لكم امره استأثر فاساء الاثرة و جزعتم فأساتم الجزع، و للّه حكم واقع فی المستأثر و الجازع. .

3. خطبه ی 73 (لمّا بلغه اتهام بنی امیة له بالمشاركة فی دم عثمان) : .

او لم ینه امیة علمها بی عن قرفی؟ أو ما وزع الجهال سابقتی عن تهمتی؟ و لما وعظهم اللّه به ابلغ من لسانی. انا حجیج المارقین و خصیم الناكثین المرتابین، و علی كتاب اللّه تعرض الامثال و بما فی الصدور تجازی العباد. .

4. خطبه ی 135 در مورد طلحه و زبیر: .

واللّه ما انكروا علیّ منكراً و لاجعلوا بینی و بینهم نصفاً و انهم لیطلبون حقاً هم تركوه و دماً هم سفكوه، فان كنت شریكهم فیه فان لهم نصیبهم منه و ان كانوا ولوه دونی فما الطلبة الاّ قبلهم، و ان اول عدلهم للحكم علی انفسهم. .

5. خطبه ی 162 (لمّا اجتمع الناس الیه و شكوا ما نقموه علی عثمان و سألوه مخاطبته عنهم و استعتابه لهم فدخل علیه فقال) : .

ان الناس ورائی و قد استسفرونی بینك و بینهم. . . [2].

6. خطبه ی 166 (بعد ما بویع بالخلافة و قد قال له قوم من الصحابة:

لو عاقبت قوماً ممن اجلب علی عثمان، فقال علیه السلام) : .

یا اخوتاه! انی لست اجهل ما تعلمون ولكن كیف لی بقوة و القوم المجلبون علی حد شوكتهم، یملكوننا و لانملكهم. . . [3].

7. خطبه ی 172 درباره ی طلحة بن عبداللّه: .

و اللّه ما استعجل متجرداً للطلب بدم عثمان الاّ خوفاً من ان یطالب بدمه. . . .

تا آخر كه طلحه را مقصر معرفی می كند. .

8. خطبه ی 238 (قاله لعبداللّه بن عباس و قد جائه برسالة من عثمان و هو محصور یسأله فیها الخروج الی ماله بینبع لیقلّ هتف الناس باسمه للخلافة بعد ان كان سأله مثل ذلك من قبل، فقال علیه السلام) : .

یا ابن عباس، ما یرید عثمان الاّ ان یجعلنی جملاً ناضحاً بالغرب [4]اقبل و ادبر، بعث الیّ ان اخرج ثم بعث الیّ ان اقدم ثم هو الان یبعث الیّ ان اخرج. واللّه لقد دفعت عنه حتی خشیت ان اكون آثماً. .

9. نامه ی آن حضرت به اهل كوفه (نامه ی شماره ی 1) : .

اما بعد فانی اخبركم عن امر عثمان حتی یكون سمعه كعیانه، ان الناس طعنوا علیه فكنت رجلاً من المهاجرین اكثر استعتابه و اقلّ عتابه و كان طلحة و زبیر اهون سیرهما فیه الوجیف و ارفق حدائهما العنیف و كان من عائشة فیه فلتة غضب فأتیح له قوم فقتلوه. . . 10. نامه ی 6 به معاویه: .

. . . و لعمری یا معاویة، لئن نظرت بعقلك دون هواك لتجدنی ابرأ الناس من دم عثمان و لتعلمن انی كنت فی عزلة عنه الاّ ان تتجنّی فتجنّ ما بدا لك [5].

11. ایضاً نامه ی 9 كه ظاهراً خطاب به معاویه است: .

. . . و اما ما سألت من دفع قتلة عثمان الیك فانی نظرت فی هذا الامر فلم اره یسعنی دفعهم الیك و لا الی غیرك. . . [6].

12. ایضاً نامه ی 28 كه به قول رضی «من محاسن الكتب» : .

. . . ثم ذكرت ما كان من امری و امر عثمان، فلك ان تجاب عن هذه لرحمك منه، فایّنا كان اعدی له و اهدی الی مقاتله؟ أمن بذل له نصرته فاستقعده و استكفه، ام من استنصره فتراخی عنه و بث المنون الیه حتی أتی قدره علیه؟ كلاّ واللّه «لقد علم اللّه المعوقین منكم و القائلین لاخوانهم هلمّ الینا و لایأتون البأس الاّ قلیلاً» . .

و ما كنت لاعتذر من انی كنت انقم علیه احداثاً، فان كان الذنب الیه ارشادی و هدایتی له فرب ملوم لا ذنب له و قد یستفید الظنة المتنصّح و ما اردت الاّ الاصلاح ما استطعت و ما توفیقی الاّ باللّه علیه توكلت و الیه انیب. .

13. نامه ی 37، ایضاً به معاویه:

. . . فاما اكثارك الحجاج فی عثمان و قتلته فانك انما نصرت عثمان حیث كان النصر لك و خذلته حیث كان النصر له، والسلام. .

14. نامه ی 64: .

. . . و قد اكثرت فی قتلة عثمان فادخل فیما دخل فیه الناس ثم حاكم القوم الیّ احملك و ایاهم علی كتاب اللّه تعالی، و اما تلك التی ترید فانها خدعة الصبی عن اللبن فی اول الفصال والسلام لاهله.

---