امروز یك معضله ی مهم اجتماعی برای اسلام این است كه دو نوع خریدار دارد كه هركدام یك جور پسند و سلیقه دارند و می خواهنداسلام را به صورت سلیقه و پسند خود و متناسب با آرمان خود درآورند. هر دو هم مدعی هستند كه دین، سلیقه ای نیست و باید سلیقه را بر دین منطبق كرد نه دین را بر سلیقه. اما متأسفانه سلیقه نیز مانند تعصب است كه همه اش افراد ادعا می كنند كه نباید تعصب داشت و ما تعصبی نداریم و طالب حقیقتیم اما در عمل دیده می شود كه گوینده غرق در تعصب است. .

آن دو گروه، نسل قدیم متدین و نسل جدید متدین (به اصطلاح) است. در نسل قدیم، درست خاصیت پیرزنها و پیرمردهاست كه مأنوسات خود را حتی از اشیاء و ابزار كهنه، مانند نوامیس عالم ثابت و برجا می پندارند و اما نسل جدید مغرور است به آنچه نو آموخته و به دست آورده و شكل نو دارد. هر دسته ای می خواهد اسلام را به شكل دلخواه خود درآورد. .

این جریان داستان مرد دو مو را به یاد می آورد كه در ورقه های

---

یاد كردیم. اسلام مصیبت جانكاهی از این جریان می كشد. طبقه ی قدیم درست مانند پیرزنانی كه حتی كاسه وسمه و مشربه ی حمام خود را از اصول لایتغیر و نوامیس قطعیه ی عالم می پندارند، آنها نیز مأنوسات چندساله ی خود را كه جز خوی تاریخی نیست و ضرورت عادی دارد نه ضرورت شرعی، ضرورت متشرعه است نه ضرورت شرع، مانند عقایدی كه معمولاً در مورد حقوق و وظایف زن گفته می شود، اینها را مسلّمات انگاشته اند و هیچ گونه حاضر نیستند لااقل به تاریخ نگاه كنند و اضافات را از اصل جدا كنند، گرفتارانا وجدنا ابائنا علی امة. . . شده اند. .

و اما نسل جدید درست اخلاق ژیگولو مامانیها را دارد، فوفول مآبانه با هزاران قر و ناز و غمزه می خواهد زیر بار دین برود و با معلومات محدود خود همه ی تار و پود عالم را بسنجد. دیگر آنچه از قدیم به نام ماوراء طبیعت و روح و معنویات و ملائكه و وحی و غیره گفته شده، چون در علوم مادی او پیدا نیست همه را منكر شود و در عین حال متدین هم بوده باشد. در جواب نسل قدیم باید گفت اسلام همیشه جوان است و پیر نمی شود ولی مسلمانان به حكم طبیعت گرفتار عاداتی شده اند، مثل آب صافی كه در طول زمان هزاران كثافت و آلودگی در آن ریخته و مردم هنوز چون از اول آب بوده آن را آب می نامند (آب مطلق نه مضاف) و حال آنكه صدی پنجاه آن چیز دیگر است. باید گفت شماها هستید كه پیر و فرتوت و عقب مانده اید در اثر علاقه به امور فرسوده و كهنه، نه اسلام. .

در جواب نسل جدید هم باید گفت معنی تدین این نیست كه دین را با مقیاس مادیات بسنجیم. شما اول درس اول دین را یاد بگیرید، بعد وارد معقولات بشوید. .