1. خلاصه ی ورقه های یادداشتی سخنرانیهای جلسه ی هدایتجوانان [1]: .

الف. ایمان به غیب ركن عقاید دینی است. سرسلسله ی عقاید غیبی و ایمانهای غیبی، ایمان به خدای یگانه است. .

ماتریالیستها مغالطه ای به كار می برند، ایمان به غیب را ملازم با انكار شهادت معرفی می كنند. به عبارت دیگر امر را دایر میان اعتقاد به طبیعت یا ماوراء طبیعت وانمود می كنند. تقسیم فلسفه به ایده آلیسم و ماتریالیسم بر این اساسِ كاذب است. .

ب. آیا ایمان به غیب و خدا ریشه ی احساسی و فطری قلبی دارد و از قلمرو عقل و استدلال و علم خارج است، یا بعكس صرفاً جنبه ی عقلی و فلسفی دارد و ریشه ی احساساتی و قلبی ندارد، یا هر دو؟ به عقیده ی ما هر دو. .

ج. در این مسئله از اول باید متوجه كیفیت طرح آن بود. این است كه كار را آسان می كند و جلو اشتباهات را می گیرد. بحث درباره ی خدا بحث درباره ی یك جزء از اجزای عالم نیست، بلكه بحث درباره ی كل عالم است. ما وقتی كه در جستجوی خدا هستیم باید به عظمت عالم توجه داشته باشیم. در حقیقت درباره ی حقیقت عالم، روح عالم، مبدأ عالم بحث می كنیم [2]، نه درباره ی پدیده ای از پدیده های عالم. فرض كنید درباره ی زمان می خواهیم بحث كنیم. یك وقت هست تصور ما درباره ی زمان این است كه موجودی از موجودات عالم به نام زمان در كنار سایر موجودات هست یا نیست، آنچنان كه درباره ی یكی از عناصر یا ستارگان به تحقیق می پردازیم. در این صورت است كه هرگز زمان را نخواهیم یافت. همچنین است اگر بخواهیم درباره ی ماده یعنی هیولای عالم بحث كنیم، اگر او را به صورت یك شخص و یك پدیده جستجو كنیم. .

از این رو نه خدا و نه ماده ی اولی و نه زمان و نه مكان را مستقیماً به وسیله ی علوم نمی توان جستجو كرد، ولی البته علوم می توانند به ما در این زمینه كمك نمایند. .

د. به عقیده ی ما اعتقاد به خدا فطری و ساده است. پس اگر گفته شود چرا علما درباره ی آن وحدت نظر ندارند در صورتی كه در فیزیك و ریاضیات وحدت نظر هست، آیا این بدان جهت نیست كه خداشناسی نظیر علوم انسانی از غایت دشواری هنوز نتوانسته جنبه ی علمی پیدا كند؟ .

به عقیده ی ما علت اختلاف نظر و عدم حصول وحدت نظر فقط خوب طرح نشدن مطلب است، و الاّ مطلب مورد تردید نیست: أفی اللّه شك فاطر السموات و الارض. به عبارت عرفانی، از كثرت حضور در خفا واقع شده است. .

هـ. در این بحث ما به دلیل بالا محدودی و نامحدودی زمان یا مكان تأثیر ندارد. ما خدا را نه در حد و مرز زمان و نه در مرز مكان جستجو نمی كنیم، بلكه خدا را در مافوق زمان و مكان یعنی به عنوان صفحه ای غیر از صفحه ی زمان و مكان برای عالم و به اصطلاح به عنوان سلسله ای طولی غیر از سلسله ی عرضی جستجو می كنیم. .

و. از اینجا می توان فهمید كه ابزار حل این مسئله نمی توانند عیناً ابزار. . . [3]

---