امروز برای اینكه نهضتی در مردم ایجاد شود (نه تنها شورش و انقلاب و به تعبیر امیرالمؤمنین علیه السلامغوغاء. . . )، نهضتی كه مسلك و عقیده و هدفی داشته باشد، سالها مبارزه ی پیگیر داشته باشد، قدم به قدم منظماً جلو برود و برنامه بدهد، با هرج و مرج فرق داشته باشد، جامعه ای پی ریزی كند و بسازد كه قرنها دوام پیدا كند و تمدنی عالی به وجود آورد، به مقدماتی احتیاج است، مدرسه و مكتب و محیط دانشگاه و دانشجویی و روزنامه و مجله و تبلیغات رادیویی و كتابهای انقلابی و تاریخی و زنگ خطرها لازم است. ولی قرآن به تنهایی، هم مكتب و مدرسه بود، هم دانشگاه بود، هم كار مجله و روزنامه كرد و هم كار كتابهای انقلابی و تاریخی و هم زنگ خطر بود.

نه اینكه قرآن چیزی بود كه از همه ی اینها نیابت كرد نظیر عقیده ی معتزله در ذات باری نسبت به صفات وی، بلكه به تنهایی و اختصار و لُبّ لباب همه ی اینها واقعاً قرآن تعلیم و مدرسه و آموزش بود، واقعاً قرآن درهای نوی به روی افراد باز كرد همان طوری كه دانشگاه درهای جدیدی به روی دانشجویان باز می كند كه با مردم عادی فرق می كنند.

واقعاً قرآن مانند یك روزنامه ی انقلابی از حوادث روز برای انقلاب جامعه استفاده كرد [1]، مظالم زمان را برشمرد [2]. آیاتی از قرآن هست نسبت به كفار زمان كه عالیترین روح انقلاب را دارد. واقعاً هم قرآن آنجا كه نخبه هایی از قضایایی مانند قضایای ابراهیم و موسی و غیرهما نقل می كند حكم یك كتاب انقلاب تاریخی را دارد. راستی قرآن اعلام خطر و انذار است، بلكه با انذار آغاز می شود: قم فأنذر. .

قرآن، هم كتاب موعظه است و هم كتاب حماسه و هم كتاب تاریخ و هم كتاب علم و فلسفه و توجه دادن به آیات كون.

آنچه عبده درباره ینهج البلاغهگفته است هرچه تمامتر درباره ی قرآن صادق است، لهذا هركس بهره ی خود را از قرآن می گیرد. .

---