موضوع این درس «تفاهمات اسلامی» است. حسن تفاهم یعنی یكدیگر را خوب فهمیدن، و سوء تفاهم یعنی یكدیگر را بد فهمیدن.

بدیهی است كه خوب فهمیدن به این است كه افراد یكدیگر را آن طور كه هستند بفهمند و بد فهمیدن به این است كه یكدیگر را آن طور كه هستند نفهمند بلكه درباره ی یكدیگر دچار یك نوع توهماتی بوده باشند، و البته این كلمه در جایی گفته می شود كه توهماتی كه افراد درباره ی یكدیگر دارند از نوع سوء ظن باشد یعنی در زمینه ی «بدی» بوده باشد. اما اگر در زمینه ی خوبیها و از نوع حسن ظن های غلط بوده باشد سوء تفاهم نامیده نمی شود؛ یعنی اگر دو نفر به غلط درباره ی یكدیگر حسن عقیده پیدا كنند گفته نمی شود كه این دو نفر نسبت به یكدیگر سوء تفاهم پیدا كرده اند. سوء تفاهم در هر موردی و نسبت به هر شخصی بد است، زیرا موجب گمراهی و ضلالت است. اگر فرض كنیم دو نفر از هر لحاظ ضد یكدیگرند مثلاً یكی خداپرست است و دیگری مادی، باز خوب است كه میان آنها حسن تفاهم برقرار باشد و یكدیگر را آن طور كه هستند درك كنند نه اینكه هركدام نسبت به دیگری سوء ظن ها و تصورات غلطی داشته باشد.

یكی از ابتلائات مسلمین این است كه گذشته از اینكه از لحاظ پاره ای معتقَدات تفرق و تشتت پیدا كرده اند و مذهبها و فرقه ها درمیان آنها پیدا شده است- كه در درس تاریخ فِرَق اسلامی خواهید خواند- دچار سوء تفاهمات زیادی نسبت به یكدیگر می باشند؛ یعنی گذشته از پاره ای اختلافات عقیده ای دچار توهمات بیجای بسیاری درباره ی یكدیگر می باشند. در گذشته و حاضر آتش افروزانی بوده و هستند كه كوشش شان بر این بوده و هست كه بر بدبینی های مسلمین نسبت به یكدیگر بیفزایند. تهدیدی كه از ناحیه ی سوء تفاهمات بیجا و خوب درك نكردن یكدیگر متوجه مسلمین است بیش از آن است كه از ناحیه ی خود اختلافات مذهبی متوجه آنهاست. مسلمانان از نظر اختلافات مذهبی طوری نیستند كه نتوانند وحدت داشته باشند، نتوانند با یكدیگر برادر و مصداق «انّماالمؤمنون اخوة» بوده باشند زیرا خدایی كه همه پرستش می كنند یكی است، همه می گویند: لااله الاّ الله، همه به رسالت محمد صلی الله علیه و آله ایمان دارند و نبوت را به او پایان یافته می دانند و دین او را خاتم ادیان می شناسند، همه قرآن را كتاب مقدس آسمانی خود می دانند و آن را تلاوت می كنند و قانون اساسی همه ی مسلمین می شناسند، همه به سوی یك قبله نماز می خوانند و یك بانگ به نام اذان بر می آورند، همه در یك ماه معین از سال كه ماه رمضان است روزه می گیرند، همه روز فطر و اضحی را عید خود می شمارند، همه مراسم حج را مانند هم انجام می دهند و با هم در حرمخدا جمع می شوند، و حتی همه خاندان نبوت را دوست می دارند و به آنها احترام می گزارند. اینها كافی است كه دلهای آنها را به یكدیگر پیوند دهد و احساسات برادری و اخوت اسلامی را در آنها برانگیزد.

ولی. . .

ولی امان از سوء تفاهمات، امان از توهمات و تصورات غلطی كه فرق مختلف درباره ی یكدیگر دارند و امان از عواملی كه كاری جز تیره تر كردن روابط مسلمانان ندارند.

ما در صدد این نیستیم كه طرحی برای از بین بردن فرقه ها و مذاهب و بازگشت همه به اصل اسلام بریزیم، زیرا این، كاری است كه اولاً از ما ساخته نیست و ثانیاً وحدت اسلامی متوقف بر این نیست كه فرق و مذاهب از میان برود. جهات اختلاف فرق و مذاهب آنقدر زیاد نیست كه مانع اخوت اسلامی بشود و جهات اشتراك آنها آنقدر زیاد و نیرومند است كه می تواند آنها را به هم بپیوندد.

و نیز ما نمی خواهیم ادعا كنیم كه تمام اختلافات مسلمین از نوع سوء تفاهم است. خیر، چنین ادعایی هم نداریم. همه ی اختلافات سوء تفاهم نیست، اگر بناست حل بشود به طریق دیگر غیر از رفع سوء تفاهمات باید حل شود. آنچه ما در صدد آن هستیم و به عبارت دیگر هدف ما از این درس این است كه شكافهایی كه ناشی از خوب درك نكردن یكدیگر است، از میان برود. هدف ما این است كه فرق و مذاهب اسلامی یكدیگر را آن طور كه هستند بشناسند و تصور كنند، تصورات دروغ و وهمی را از خود نسبت به برادران خود دور كنند.

باید در چند قسمت بحث كنیم:

1. یكی از هدفهای اسلام كه از مسلمین تأمین آن را خواسته است، اتحاد و اتفاق مسلمین است.

2. یكی از فلسفه های فریضه ی حج محكم شدن پیوندها و تفاهم بیشتر افراد مسلمین است. 3. بررسی انواع توهمات و سوء تفاهماتی كه دیگران درباره ی ما شیعیان و بالاخص ایرانیان دارند 4. بررسی سوء تفاهمهایی كه از این طرف نسبت به برادران غیرشیعی وجود دارد 5. راههای عملی برای كاستن و از میان بردن سوء تفاهمها اما قسمت اول: هم قرآن كریم و هم احادیث نبوی و هم احادیثی كه از ائمه اطهار رسیده است همه عنایت شدید دارند كه وحدت مسلمین محفوظ بماند. از قرآن شروع می كنیم:

الف. در سوره ی آل عمران، آیه ی 103 می فرماید: «واعتصموا بحبل اللّه جمیعاً ولا تفرّقوا» یعنی همه با هم ریسمان الهی را محكم بگیرید و پراكنده نشوید. این آیه با كمال صراحت به موضوع «با هم» بودن و با هم دستورهای الهی را اجرا كردن و پراكنده اجرا نكردن توجه كرده است. اندك توجهی به مفهوم آیه می رساند كه عنایت این كتاب آسمانی به این است كه مسلمانان متفرق و پراكنده نباشند.

ب. سوره ی آل عمران، آیه ی 105 كه دنباله ی این آیه است (با یك آیه فاصله) می فرماید: «ولا تكونوا كالذین تفرقوا و اختلفوا من بعد ما جاء هم البینات و اولئك لهم عذاب عظیم» یعنی شما مانند دیگران (پیروان سایر ادیان) مباشید كه پس از آنكه آیات روشن الهی برایشان آمد فرقه فرقه شدند و اختلاف پیدا كردند، برای چنین كسانی عذاب عظیم است. مفهوم این آیه نیز واضح است. این آیه مخصوصاً به تفرقات مذهبی یعنی فرقه فرقه شدن ها و مذاهب به وجود آمدن ها اشاره می كند، زیرا این نوع اختلافات از هر نوع دیگر خطرناكتر است. جالب توجه این است كه آیه ی 104 كه در میان این دو آیه قرار گرفته است، این است: «ولتكن منكم امة یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر و اولئك هم المفلحون» یعنی باید جماعتی از شما (یا باید شما جماعتی باشید كه) دعوت به خیر وصلاح و نیكی بكنند، امر به معروف و نهی از منكر نمایند، همانا آنها هستند كه رستگارانند.

ببینید، آیه ای كه در میان این دو آیه قرار گرفته است آیه ی دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منكر است. این برای آن است كه قرآن كریم می خواهد بفهماند كه همواره باید از طریق دعوت به خیر و صلاح و امر به معروف و نهی از منكر این وحدت محفوظ بماند؛ اگر این استوانه ی اسلامی یعنی اصل دعوت و ارشاد و امر به معروف و نهی از منكر بخوابد، وحدت اسلامی و اتحاد مسلمانان نیز از میان می رود.

ما مسلمانان دعوت و ارشاد و امر به معروف و نهی از منكر داریم ولی چون هدفهای اسلامی را نمی شناسیم، مخصوصاً از هدفهای بزرگ و اساسی و اصولی اسلام بی خبریم، از اسلام فقط با یك سلسله دستورهای ظاهری كه مربوط به قشر اسلام است نه لبّ و مغز آن آشنایی داریم، هروقت به فكر دعوت و ارشاد می افتیم از حدود مسائل ساده ی اخلاقی و عبادی تجاوز نمی كنیم و حال آنكه یكی از هدفهای بزرگ اسلام بلكه بزرگترین هدف اسلام در امور عملی وحدت و اتفاق مسلمانان است. اولین وظیفه ی داعیان و ارشادكنندگان و آمران به معروف و ناهیان از منكر این است كه در طریق وحدت مسلمانان بكوشند، در طریق همان چیزی بكوشند كه مورد نزول این آیه ی كریمه است.

امیدواریم كه این درس مصداق واقعی این آیه ی كریمه باشد و یك قدم دعوت به خیر واقعی محسوب گردد.

تمرین:

1. معنی سوء تفاهم چیست؟ 2. اصول مشتركی كه مسلمین در آنها اختلاف ندارند چیست؟ 3. هدف این درس چیست؟ 4. در چند قسمت كلی باید بحث كنیم؟ 5. چند آیه از سوره ی آل عمران راجع به وحدت مسلمین است؟ 6. آیه ای كه در وسط آیات اتحاد است مفهومش چیست و به چه منظور در آنجا قرار گرفته است؟