همان طوری كه در ورقه های «دنیا از نظر دین» گفته ایم، منطق خاصی كه الآن نسبت به دنیا در میان ما رایج است بیش از آنكه به اسلام مبتنی باشد معلول دو چیز است: یكی شیوع فلسفه های بدبینانه ی یونانی و هندی و ایرانی، و دیگر حوادث ناگوار تاریخی از مصیبتها و خونریزیها. سومی هم دارد كه در سخنرانی 22 رمضان 81 گفته ایم و آن عبارت است از فقدان عدالت اجتماعی. برخی از شعرا این افكار بدبینانه را رواج داده اند و طبع روزگار را بر بدی و كجی دانسته اند، نیستی [را] بر هستی ترجیح داده اند. ابوالعلاء معرّی دستور داد بر لوح قبرش بنویسند: «هذا جنا علیه ابوه و لم یجن هو علی احد» [1]. كلبیون در یونان و مانویها در ایران و بوداییان هندی این طرز تفكر را داشته اند، روحیه شان روحیه ی شكایت بوده نه شكر و تذكر نعمتها كه لازمه ی تربیتهای دینی است. واسبغ علیكم نعمه ظاهرة و باطنة. خیام یكی از شعرای بدبین است. از جمله اشعارش این است: اشعار رودكی كه در ورقه های «بدبینی» گذشت نیز حاكی از روح بدبینی است نسبت به جهان. این دسته راه چاره را فراموشی غمها به وسیله ی باده گساری و تخدیر عقل پیشنهاد كرده اند و ضمناً به حكم عقل اغتنام فرصت را به اشتغال به لذات دانسته اند. غالب اشعار خیام همین است كه فنا و زوال و جور و ستم روزگار را می خواهد مجسم كند و راه خوشی و سعادت را سرگرمی به لذات پیشنهاد می كند.

در مقابل، مفكرین و شعرایی هستند كه خوشبین اند. در ورقه های «بدبینی» یك بیت انتقادی از متنبّی و یكی از سعدی نقل كردیم. ایضاً در ورقه های «جهان» اشعار ناصرخسرو خطاب به جهان كه حاكی از خوشبینی است نقل شده.

در ورقه های «نظر دین درباره ی دنیا» گفتیم كه منطق متدینین ما درباره ی دنیا متأثر است از منطق بدبینان، به دو علت: یكی نفوذ فلسفه های مبنی بر بدبینی از یونان و ایران و هند، و دیگر حوادث ناگوار تاریخ اسلامی (سوم حوادث داخلی یعنی فقدان عدالت اجتماعی، كما اینكه در سخنرانی 22 رمضان 81 گفتیم كه فقدان عدالت اجتماعی منشأ یك فكره ی دیگر هم هست و آن فكره بخت و شانس است) .

---