1. رجوع شود به ورقه های «درسهایی از معارف قرآن- شناخت» ، بحثهای بسیار خوبی مفید برای این بحث شده است. 2. ایضاً رجوع شود به ورقه های «علم، تعریف، حدود، فرق علم و فلسفه و دین» ، در آنجا نیز بحث بسیار خوبی شده است.

3. جهان بینی از آن نظر نمی تواند علمی باشد كه:

الف. علم نقطه ی مقابل جزم است، در علم هیچ سخنی سخن آخر نیست، هر سخنی یكی از سخنان وسط است كه گفته می شود و نسخ می شود، مسائل علمی عبارت است از نسخ یك نظریه ی گذشته و منسوخ شدن خودش در آینده؛ و حال آنكه جهان بینی ای كه بخواهد پایه ی یك ایدئولوژی باشد و آن ایدئولوژی ایمان زا باشد، با شك و تردید و سخن آخر نبودن ناسازگار است، ایمان با تزلزل ناسازگار است. به عبارت دیگر جهان بینی كه پایه ی ایدئولوژی قرار می گیرد باید به صورت اصولی جاودانه درآید، و در علم هیچ چیزی جاودانه نیست، همه ی اصول تغییرپذیر است، ولی ایمان تنها بر اصولی جاودانه می تواند متكی باشد و بس.

ب. جهان بینی ایدئولوژیكی باید به صورت اصولی مقدس درآید كه فرد، خود و منافع خود را فدای آن نماید.

شك پذیری و تغییر [پذیری ] علم، با تقدس یافتن اصول آن ناسازگار است.

ج. علم قادر به ارائه ی ماهیت و ذات هستی نیست، بلكه عوارض و پدیده ها و ظواهر را ارائه می دهد. جهان بینی آنگاه جهان بینی است كه واقعاً جهان شناختی باشد و ذات هستی شناخته شود.

د. علم نظر به اینكه محدود است، از پاسخ به پرسشهایی كه مجموع اندام و شكل جهان را ارائه می دهد، مثلاً آغاز و پایان هستی را، ناتوان است (رجوع شود به ورقه های «علم، تعریف، حدود، فرق علم و فلسفه و دین» ) .

4. بیان بهتر درباره ی جهان بینی [را] كه سه نوع است (علمی، فلسفی، مذهبی) در كتاب مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی (این اسمهنوز برای این كتاب قطعی نیست) [1]ذكر كرده ایم.

5. راجع به اینكه جهان بینی علمی متغیر است، رجوع شود به لذات فلسفه، صفحه ی 451.

---