از مجموع قرائن به دست می آید كه رسول اكرم در دوره ی رسالت نیز نه خواند و نه نوشت، ولی علمای اسلامی- چه شیعه و چه سنّی- در این جهت وحدت نظر {TZنمی كند. این جمله ها را «رقیة النّملة» می نامیدند و ظاهراً در این نامگذاری نیز نوعی شوخی و طنز به كار رفته است.

ابن اثیر می گوید:

رسول اكرم از روی شوخی و طنز به شفاء فرمود همان طوری كه نوشتن را به حفصه یاد دادی خوب بود «رقیة النّملة» را نیز یاد می دادی. اشاره به اینكه این خانم فرمان مرا اطاعت نكرد و رازی را كه به او گفته بودم (در تاریخ معروف است و آیه ی اوّل سوره ی تحریم ناظر به آن است) افشا نمود. T} ندارند؛ بعضی استبعاد كرده اند كه چگونه ممكن است وحی- كه همه چیز را می آموخته است- خواندن و نوشتن را به او نیاموخته باشد [1]؟ در چندین روایت از روایات شیعه وارد شده كه آن حضرت در دوران رسالت می خوانده ولی نمی نوشته است [2]. از آن جمله روایتی است كه صدوق در علل الشّرائع آورده است:

ولی در سیره ی زینی دحلان جریان نامه ی عبّاس را بر خلاف روایت علل الشّرائع نقل می كند، می گوید:

بعضی معتقدند كه آن حضرت در دوره ی رسالت، هم می خوانده و هم می نوشته است. سیّد مرتضی- به نقل بحار الانوار- می گوید:

سیّد مرتضی خود به حدیث معروف دوات و قلم (یا دوات و شانه) استناد می كند، می گوید:

استناد به حدیث دوات و قلم استناد صحیحی نیست. این حدیث صراحت ندارد كه رسول خدا می خواسته است با دست خود بنویسد. اگر فرض كنیم می خواسته است در حضور جمع فرمان بدهد بنویسند و آنها را شاهد بگیرد و به عنوان شهادت از آنها امضاء بگیرد باز تعبیر اینكه «می خواهم برای شما چیزی بنویسم كه گمراه نشوید» صحیح است. به اصطلاح ادبی، این گونه تعبیرات «اسناد مجازی» است.

اسناد مجازی از وجوه فصاحت است و در زبان عربی و غیر عربی شایع است.

---