اما یك وقت هست كه مكتب در خدمت انسان است، یعنی منظوری بیرون از انسان ندارد، هدف او به سعادت رساندن و تكمیل انسان است نه اینكه منظور دیگری داشته باشد و انسان را برای آن منظور بخواهد بسازد. به اصطلاح، مكتبی می شود انسانی. مكتب تربیتی انسانی، مكتبی است كه هدف آن بیرون از خود انسان نیست، یعنی براساس به كمال رساندن انسان است. این مكتب باید براساس پرورش استعدادها و نیروهای انسانی و تنظیم آنها باشد؛ یعنی حداكثر كاری كه این مكتب می تواند انجام دهد دو چیز بیشتر نیست: یكی اینكه در راه شناخت استعدادهای انسانی انسان و پرورش دادن آنها و نه ضعیف كردن آنها كوشش كند، و دوم اینكه نظامی میان استعدادهای انسانی برقرار نماید كه چون انسان از یك نوع آزادیخاصی در طبیعت برخوردار است، در اثر این نظام هیچ گونه افراط و تفریطی حكمفرما نباشد؛ یعنی هر نیرو و استعدادی حظّ خودش را ببرد و به بقیه تجاوز نكند. استعدادهای انسان دو نوع است: یك نوع، استعدادهایی كه در آنها با جاندارهای دیگر شركت دارد و نوع دیگر استعدادهای اختصاصی. استعدادهایی كه در آنها با جاندارهای دیگر شركت دارد امور جسمانی است.