بزرگترین علمای ضد عقل و تعقل پیروان احمد حنبل هستند كه در رأس آنها ابن تیمیّه است. ابن تیمیّه در قرن هشتم میلادی و در دمشق می زیسته [1]. او مردی بسیار پركار و به یك معنا نابغه است. واقعا هم نبوغی دارد، ولی یك فكر بسیار بسیار قشری و متحجّری دارد. بعضی ها فكرشان در سطح، خیلی توسعه پیدا می كند ولی در عمق نفوذی ندارد. ابن تیمیّه از آن اشخاص است؛ یعنی وقتی انسان مجموع كتابهای او را می بیند، حیرت می كند كه یك انسان چگونه این همه مطالعه داشته! [ولی می بیند عمیق نیست. ] ابن تیمیّه احیاكننده سنت احمد حنبل است؛ یعنی در میان پیروان احمد حنبل هیچ كس به اندازه او روش احمد حنبل را احیا نكرد، و حتی كتابی در تحریم منطق نوشت كه اصلاً خواندن منطق حرام است تا چه رسد به فلسفه. نهضت وهابیگری هم كه تقریبا در یك قرن و نیم پیش پیدا شد، دنباله ابن تیمیّه است. اینها شاگردان ابن تیمیّه هستند. ریشه این نهضت هم نهضت ضد عقل است و لذا شدیدا منطق و فلسفه را تحریم می كنند و خیلی به اصطلاح سنتی هستند، یعنی ظاهری و ظاهرپرست و قشری می باشند. در سفر اوّلی كه ما به حج مشرّف شدیم و به «الجامعة الاسلامیة» مدینه رفتیم، با یك دانشجوی پاكستانی به نام حافظ احسان- كه دانشجوی بسیار باهوشی هم بود- رفیق شدیم. او بعد كه با من آشنا شد و فهمید كه من در تهران تدریس منطق و فلسفه می كنم، خیلی علاقه مند شد و دائما می آمد در كاروان ما و سؤالاتی می كرد.

من دیدم او تشنه است. می گفت این بدان جهت است كه در اینجا تدریس منطق حرام است. این همان تبعیت از سنت ابن تیمیّه است. پس این جریانها از اشعریگری در مقابل معتزلیگری شروع شد و در زمان احمد حنبل به اوج خود رسید. متوكل زعیم سیاسی و احمد حنبل زعیم مذهبی، این دو زعیم، یكی سیاسی و یكی مذهبی، قشریگری را به اوج خود رساندند. بعدها هم احمد حنبل شاگردانی پیدا كرد و از همه شان خطرناك تر همین ابن تیمیّه است، چون مكتب احمد حنبل پس از مدتی از منطقه تمدن اسلامی رانده شد و رفت در غرب آفریقا، ولی بعد ابن تیمیّه دو مرتبه این مكتب را زنده كرد و بار دیگر وهابیها آن را مطرح كردند، كه همه اینها جریانهای ضد تعقل در دنیای اسلام است و جریانهای تأسف آوری هم هست.

---