گفتیم منطقی فكر كردن این است كه انسان هر نتیجه ای را از مقدماتی كه در متن خلقت و طبیعت قرار داده شده بخواهد. اگر انسان فكرش این جور باشد كه همیشه نتیجه را از راهی كه در متن خلقت برای آن نتیجه قرار داده شده بخواهد، این فكرْ منطقی است. اما اگر انسان هدفها، ایده ها و آرزوهای خود را از یك راههایی می خواهد كه آن راهها راههایی نیست كه در خلقت به سوی آن هدفها باشد و اگر احیانا یك وقت بوده، تصادف بوده است یعنی كلیت ندارد، [فكر او منطقی نیست. ] مثلاً ممكن است یك نفر از راه یك گنج ثروتمند شده باشد. مثلاً در صحرا می رفته ویا زمینی خریده بوده و می خواسته ساختمان كند و بعد زمین را كنده و گنجی پیدا شده، یا از راه بلیتهای بخت آزمایی پولش زیاد شده است. اگر انسان همیشه پول را از چنین راههایی بخواهد، یعنی راهی كه منطقی و حساب شده نیست، فكر او فكر غیرمنطقی است. اما اگر كسی پول و درآمدی را از راهی منطقی بخواهد، فكرش منطقی است. مثلاً اگر انسان درآمد را از راه عملگی بخواهد، درست است كه راه ضعیفی است ولی راهی منطقی است. اگر من فكر كنم كه امروز این بیل را روی شانه ام بگیرم و بگویم تا غروب حاضرم كار كنم، این مقدار منطقی است كه تا امشب مبلغ پانزده تومان گیرم می آید. انسان وقتی كه در عمل و وارد كار باشد، فكرش منطقی می شود؛ یعنی در عمل رابطه علّی و معلولی و سببی و مسبّبی را لمس می كند و چون لمس می كند فكرش با قوانین عالم منطبق می شود و دیگر آن فكر، شیطانی و خیالی و آرزویی نیست بلكه منطبق است بر آنچه كه وجود دارد، و آنچه كه وجود دارد حساب است و منطق و قانون. این است كه عرض كردیم كار روی عقل و فكر انسان اثر می گذارد. گذشته از اینكه انسان با كار تجربه می كند و علم به دست می آورد و كار مادر علم است، یعنی بشر علم خود را با تجربه و كار به دست آورده است و به عبارت دیگر گذشته از اینكه كار منشأ علم است، عقل و فكر انسان را نیز اصلاح و تربیت و تنظیم و تقویت می كند.