یكی دیگر از فواید كار، مسئله حفظ شخصیت و حیثیت و استقلال است كه
تعبیرهای مختلفی دارد. مثلاً آبرو؛ انسان آنگاه كه شخصیتش ضربه بخورد،
آبرویش برود و تحقیر بشود ناراحت می شود. انسان در اثر كار- و مخصوصا اگر
مقرون به ابتكار باشد- به حكم اینكه نیازش را از دیگران برطرف كرده است، در
مقابل دیگران احساس شخصیت می كند، یعنی دیگر احساس حقارت نمی كند.
دو رباعی است منسوب به امیرالمؤمنین علی علیه السلام در دیوان منسوب به ایشان.
در یكی می فرمایند:
لَنَقْلُ الصَّخْرِ مِنْ قُلَلِ الْجِبالِ
اَحَبُّ اِلَیَّ مِنْ مِنَنِ الرِّجالِ
یَقولُ النّاسُ لی فِی الْكَسْبِ عارٌ
فَاِنَّ الْعارَ فی ذُلِّ السُّؤالِ
برای من سنگ كشی از قلّه های كوه (یعنی چنین كار سختی) گواراتر و آسانتر است
از اینكه منّت دیگران را به دوش بكشم. به من می گویند: در كار و كسب ننگ
است
[1]، و من می گویم: ننگ این است كه انسان نداشته باشد و از دیگران بخواهد.
در رباعی دیگر می فرماید:
كُدَّ كَدَّ الْعَبْدِ اِنْ اَحْبَبْتَ اَنْ تُصْبِحَ حُرّا.
اگر می خواهی آزاد زندگی كنی، مثل برده زحمت بكش.
وَ اقْطَعِ الاْمالَ مِنْ مالِ بَنی آدَمَ طُرّا.
آرزویت را از مال هركس كه باشد ببُر و قطع كن.
لا تَقُلْ ذا مَكْسَبٍ یُزْری فَقَصْدُ النّاسِ اَزْری.
نگو این كار مرا پست می كند، زیرا از مردم خواستن از هر چیزی بیشتر
ذلّت می آورد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج22، ص: 960
اَنْتَ مَا اسْتَغْنَیْتَ عَنْ غَیْرِكَ اَعْلَی النّاسِ قَدْرا.
وقتی كه از دیگران بی نیاز باشی، هركاری داشته باشی از همه مردم
بلند قدرتر هستی.
[1] - . می دانیم همین كارهایی را كه ما اسمش را عملگی می گذاریم، علی علیه السلام انجام می داد، مثل حفر چاه و
قنات، كشت درخت، آباد كردن باغها و احیانا كار به شرط مزد گرفتن ولو برای غیر مسلمان. گاهی علی علیه السلام می رفت در باغهای مدینه برای بنی قریظه و بنی النّضیر- كه یهودیان مدینه بودند- كار می كرد و مزد می گرفت و با آن پول زندگی می كرد. قهرا چنین انسانی مورد تهاجم قرار می گیرد كه تو ننگت نمی كند از چنین كارها؟ !