چگونه است؟ آیا انسان از نظر قرآن یك موجود زشت و زیباست، آن هم زشت زشت و زیبای زیبا؟ آیا انسان یك موجود دو سرشتش است: نیمی از سرشتش نور است و نیمی ظلمت؟ چگونه است كه قرآن، هم او را منتها درجه مدح می كند و هم منتها درجه مذمّت؟ ! حقیقت این است كه این مدح و ذمّ، از آن نیست كه انسان یك موجود دو سرشتی است: نیمی از سرشتش ستودنی است و نیم دیگر نكوهیدنی، نظر قرآن به این است كه انسان همه ی كمالات را بالقوّه دارد و باید آنها را به فعلیّت برساند و این خود اوست كه باید سازنده و معمار خویشتن باشد. شرط اصلی وصول انسان به كمالاتی كه بالقوّه دارد «ایمان» است. از ایمان، تقوا و عمل صالح و كوشش در راه خدا برمی خیزد. به وسیله ی ایمان است كه علم از صورت یك ابزار ناروا در دست نفس امّاره خارج می شود و به صورت یك ابزار مفید در می آید.

پس انسان حقیقی كه خلیفة اللّه است، مسجود ملائكه است، همه چیز برای اوست و بالأخره دارنده ی همه ی كمالات انسانی است، انسان بعلاوه ی ایمان است نه انسان منهای ایمان. انسان منهای ایمان، كاستی گرفته و ناقص است. چنین انسانی حریص است، خونریز است، بخیل و ممسك است، كافر است، از حیوان پست تر است.

در قرآن آیاتی آمده است كه روشن می كند انسان ممدوح چه انسانی است و انسان مذموم چه انسانی است. از این آیات استنباط می شود كه انسان فاقد ایمان و 2 جدا از خدا انسان واقعی نیست. انسان اگر به یگانه حقیقتی كه با ایمان به او و یاد او آرام می گیرد بپیوندد دارنده ی همه ی كمالات است و اگر از آن حقیقت- یعنی خدا- جدا بماند درختی را ماند كه از ریشه ی خویشتن جدا شده است. ما به عنوان نمونه دو آیه را ذكر می كنیم:

وَ اَلْعَصْرِ. `إِنَّ اَلْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ. `إِلاَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ [1].

سوگند به عصر، همانا انسان در زیان است، مگر آنان كه ایمان آورده و شایسته عمل كرده و یكدیگر را به حقّ و صبر و مقاومت توصیه كرده اند.

وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثِیراً مِنَ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ، لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ [2].

«همانا بسیاری از جنّیان و آدمیان را برای جهنّم آفریده ایم (پایان كارشان جهنّم است) ، زیرا دلها دارند و با آنها فهم نمی كنند، چشمها دارند و با آنها نمی بینند، گوشها دارند و با آنها نمی شنوند. اینها مانند چهار پایان بلكه راه گم كرده ترند. »

---