یكی دیگر از شرایط تكلیف، عاقل بودن است. دیوانه كه فاقد عقل است مكلّف نیست و تكالیف از او ساقط است. همان طوری كه نابالغ در زمان عدم بلوغ به هیچ وجه تكلیفی متوجّه او نیست، در زمان بلوغ نیز مكلّف نیست كه آنچه را كه در زمان عدم بلوغ انجام نداده است جبران كند، مثلا شخص بالغ وظیفه ندارد نمازهایی كه در زمان عدم بلوغ نخوانده قضا كند، زیرا تكلیفی متوجّه او نبوده است. شخص دیوانه نیز در حال دیوانگی مكلّف نیست. بنابراین اگر دیوانه ای پس از چندی عاقل شد مكلّف نیست تكالیفی را كه در ایّام دیوانگی انجام نداده قضا كند، مثلا لازم نیست كه نمازها و روزه های آن زمان را قضا نماید.

بلی، برخی تكالیف است كه به دارایی و اموال كودك یا دیوانه تعلّق می گیرد و كودك یا دیوانه در حال كودكی یا دیوانگی موظّف نیستند آن را انجام دهند، ولی پس از آنكه كودك بالغ شد و یا دیوانه عاقل شد باید انجام دهند، مانند زكات یا خمسی كه به مال كودك و یا مال دیوانه تعلّق می گیرد كه اگر ولیّ شرعی آنها ادا نكرده باشد خودشان پس از رسیدن به مرحله ی مكلّف بودن باید انجام دهند.