بدیهی است كه انسان آنگاه قادر است تكلیفی را انجام دهد كه از وجود آن تكلیف آگاه باشد و به عبارت دیگر به او ابلاغ شده باشد.

فرضا قانون گذار قانونی را وضع كند ولی به اطّلاع مكلّف نرساند، مكلّف ملزم نیست و بلكه قادر نیست آن را به مرحله ی اجرا در آورد و اگر عملا بر خلاف رفتار نماید قانون گذار نمی تواند او را مجازات نماید. علمای علم اصول می گویند مجازات كسی كه از تكلیف آگاه نیست و تقصیری در كسب اطّلاع ندارد زشت است و نام این اصل را «قبح عقاب بلا بیان» می گذارند.

قرآن كریم مكرّر این حقیقت را بیان كرده است كه هیچ قومی را به جرم تخلّف از یك قانون عذاب نمی كنیم مگر آنكه حجّت بر آن مردم تمام شده باشد، یعنی هیچ قومی را «عقاب بلا بیان» نمی كنیم.

البتّه شرط بودن علم و آگاهی برای تكلیف- به نحوی كه گفته شد- مستلزم این نیست كه انسان بتواند عملا خود را در بی خبری نگه دارد و آن را عذری برای خویش بپندارد. انسان مكلّف است كه تحصیل علم و آگاهی كند و سپس بر طبق آگاهی خویش عمل و فعّالیّت كند. در حدیث است كه روز قیامت برخی گنهكاران را در محكمه ی عدل الهی حاضر می كنند و درباره ی برخی كوتاهیها در انجام مسئولیّتهایشان آنها را مورد مؤاخذه قرار می دهند. به گناهكار گفته می شود: چرا وظیفه ات را انجام ندادی؟ می گوید: نمی دانستم. به او گفته می شود: چرا ندانستی و چرا در پی تحصیل آگاهی نبودی؟ پس منظور از اینكه می گوییم علم و آگاهی شرط تكلیف است، این است كه اگر تكلیفی به مكلّف ابلاغ نشده باشد و مكلّف در این جهت تقصیری نداشته باشد، یعنی او كوشش لازم را برای تحصیل آگاهی كرده و در عین حال بدان دست نیافته است، چنین مكلّفی نزد خدا معذور است.