پاره ای از كارها را انسان انجام می دهد نه به منظور سودی از آنها و یا دفع زیانی به وسیله ی آنها، بلكه صرفا تحت تأثیر یك سلسله عواطف كه عواطف اخلاقی نامیده می شود، از آن جهت انجام می دهد كه معتقد است انسانیّت چنین حكم می كند. فرض كنید انسانی در شرایطی سخت، در بیابانی وحشتناك قرار گرفته است، بی آذوقه و بی وسیله، و هر لحظه خطر مرگ او را تهدید می كند. در این بین، انسانی دیگر پیدا می شود و به او كمك می كند و او را از چنگال مرگ قطعی نجات می بخشد. بعد این دو انسان از یكدیگر جدا می شوند و یكدیگر را نمی بینند. سالها بعد آن فردی كه روزی گرفتار شده بود، نجات دهنده ی قدیمی خود را می بیند كه به حال نزاری افتاده است، به یادش می افتد كه روزی همین شخص او را نجات داده است. آیا وجدان این فرد در اینجا هیچ فرمانی نمی دهد؟ آیا به او نمی گوید كه پاداش نیكی، نیكی است؟ آیا نمی گوید سپاسگزاری احسان كننده واجب و لازم است؟ پاسخ مثبت است.

آیا اگر این فرد به آن شخص كمك كرد، وجدان انسانهای دیگر چه می گوید؟ و اگر بی اعتنا گذشت و كوچكترین عكس العملی نشان نداد، وجدانهای دیگر چه می گویند؟ مسلّما در صورت اوّل وجدانهای دیگر او را تحسین می كنند و آفرین می گویند، و در صورت دوّم ملامت می كنند و نفرین می گویند. اینكه وجدان آن انسان حكم می كند «پاداش احسان، احسان است» [1] و هم اینكه وجدان انسانها حكم می كند كه «پاداش دهنده ی نیكی را به نیكی، باید آفرین گفت و بی اعتنا را باید مورد ملامت و شماتت قرار داد» از وجدان اخلاقی ناشی می شود و این گونه اعمال را خیر اخلاقی می گویند.

معیار بسیاری از كارهای انسان «خیر اخلاقی» است، و به عبارت دیگر، بسیاری از كارها را انسان به جهت «ارزش اخلاقی» انجام می دهد نه به جهت امور مادّی. این نیز از مختصّات انسان است و مربوط است به جنبه ی معنوی انسان و یك بعد از ابعاد معنویّت اوست. سایر جانداران هرگز چنین معیاری ندارند، برای حیوان «خیر اخلاقی» مفهوم ندارد و «ارزش اخلاقی» بی معنی است.

---