فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی اَلدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ. .

به طور كلی برای هر انسانی لازم است كه دارای فكر نقّادی باشد. قوه ی نقّادی و انتقاد كردن به معنای عیب گرفتن نیست. معنای انتقاد، یك شی ء را در محك قرار دادن و به وسیله ی محك زدن به آن، سالم و ناسالم را تشخیص دادن است. مثلاً انتقاد از یك كتاب معنایش این نیست كه حتماً باید معایب آن كتاب نمودار بشود، بلكه باید هرچه از معایب و محاسن داشته باشد آشكار بشود. انسان باید در هر چیزی كه از دیگران می شنود نقّاد باشد، یعنی آن را بررسی و تجزیه و تحلیل كند. صرف اینكه یك حرفی در میان مردم شهرت پیدا می كند خصوصاً كه با یك بیان زیبا و قشنگ باشد، دلیل بر این نیست كه انسان حتماً باید آن را بپذیرد و قبول كند. بویژه در امر دین و آنچه كه مربوط به دین است، انسان باید نقّاد باشد.

آنچه كه در شبهای گذشته راجع به احادیث بحث می كردیم كه پیغمبر فرمود:

آنچه را كه از من می شنوید به قرآن عرضه بدارید، اگر موافق است بپذیرید و اگر مخالف است نه، خود نوعی نقّادی است. حدیثی است كه من عین عبارات آن یادم نیست ولی مضمون آن یادم است كه ائمه ی ما آن را از حضرت عیسای مسیح نقلكرده اند. تقریباً مضمونش این است: شما كه علم را فرا می گیرید، اساس كار این است كه نقّاد باشید؛ یعنی قدرت انتقاد در شما باشد، كوركورانه تسلیم نشوید، خواه گوینده صالح باشد و خواه ناصالح. در بین حدیث دارد: كونوا نُقّادَ الْكَلامِ. .

حدیث دیگر كه فی الجمله از آن یادم هست، راجع به اصحاب كهف است كه داستان آنها در قرآن آمده است: إِنَّهُمْ فِتْیَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدیً. `وَ رَبَطْنا عَلی قُلُوبِهِمْ [1]. . . معروف است كه اینها صرّاف و صیرفی بوده اند. این سخن را به این معنی گرفته اند كه كار آنها صرافی بوده است. ائمه ی ما فرموده اند كه در این نسبت كه گفته اند اینها صراف طلا و نقره بوده اند، اشتباه شده است؛ كانوا صَیارِفَةُ الْكَلامِ صراف سخن بودند نه صراف طلا و نقره؛ یعنی مردمان حكیم و دانایی بوده اند و چون حكیم بوده اند وقتی حرفی به آنها عرضه می شد، آن حرف را می سنجیدند. تفقّه در دین كه در این آیه ذكر شده است: فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی اَلدِّینِ مستلزم این است كه انسان واقعاً نقّاد باشد و كار نقّادی او به آنجا كشیده شود كه هرچیزی را كه گفته می شود و با امر دین تماس دارد، بتواند تجزیه و تحلیل كند.

همین جمله ای كه من دیشب نقل كردم و گفتم اخیراً معروف شده است و به حضرت امیرالمؤمنین نسبت داده اند: لاتُؤَدِّبوا اَوْلادَكُمْ. . . از باب تعبیر لفظی خیلی زیبا و قشنگ است، خیلی سازگار است. روی همین جهت می بینید یك مقبولیتی در میان افراد پیدا كرده است و هركس در هر جایی این جمله را می گوید.

---

[1] كهف/13 و 14