اما مسئله ی نسبیت عدالت. اولاً كلمه ی «نسبیت» یعنی چه؟ بعضی از امور را نسبی می گویند و آن صفتی یا حالتی است كه آن را با مقایسه با یك شی ء معین می شود به چیزی نسبت داد. مثلاً بزرگی و كوچكی از امور نسبی است. اگر از شما بپرسند بزرگی چقدر است و كوچكی چقدر، آیا می توانید حدی برای آن معین كنید؟ یك وقت شما می گویید من امروز یك گوسفند بزرگی دیدم. خیلی هم مبالغه می كنید، می گویید به اندازه ی یك گوساله بود. گوسفند كه یك حد متوسطی دارد، اگر به اندازه ی یك گوساله ی یكساله باشد خیلی بزرگ جلوه می كند. اما شما اگر شتری را ببینید به اندازه ی یك گاو، می گویید چه شتر كوچكی است! گوسفند اگر در حد گوساله باشد می گویید بزرگ است ولی شتر اگر در حد گاو باشد می گویید كوچك است. چطور است كه یك شی ء در حد گوساله، بزرگ است و شی ء دیگر در حد گاو، كوچك با آنكه گاو از گوساله بزرگتر است؟ .

دوری و نزدیكی نیز از امور نسبی است. یك وقت می گویید خانه ی ما نیروی هوایی است. می گویند خانه ی شما چقدر دور است! یك وقت هم می گویند قم نزدیك تهران است. اگر با مقیاس فاصله ی شهرها اندازه بگیرند، قم را نزدیك فرض می كنند. اما اگر به مقیاس فاصله ی خانه ها حساب كنند، از اینجا تا نیروی هوایی دور است. این است كه می گوییم دوری و نزدیكی یك امر نسبی است؛ یعنی نمی شود به طور كلی گفت دوری فلان مقدار است و نزدیكی فلان مقدار، بلكه باید گفت دوری و نزدیكی نسبت به چیست و در چه مقیاسی است. این امور را كه به نسبتها فرق می كنند، امور نسبی می گویند و به طور كلی نمی شود روی آنها حكم كرد؛ یعنی تا دو شی ء را مقایسه نكنند و با مقیاس معینی اندازه نگیرند، نمی شود روی این مفاهیم حكم كرد. ولی بعضی از امور، مطلق است. البته برخی این مطلب را انكار می كنند و می گویند امر مطلق وجود ندارد، كه این هم حرف غلطی است. در هر حال بعضی از امور، امور مطلق است مثل اعداد و همچنین مقادیر. آیا عدد 20 نسبت به اشیاء فرق می كند؟ یعنی اگر بگویید بیست گردو یا بگویید بیست ستاره، اینها در عدد با هم فرق می كند؟ نه، عدد آنها یكی است، از لحاظ كمیت با هم فرقی ندارند. مقادیر نیز همین طور است. حتی درباره ی زمان هم این گونه است. مقادیر، مطلق است. مثلاً پارچه را با متر می سنجند. اگر مقدار پارچه را معین كنند مثلاً بگویند /180 متر و یا بگویند انسان طولش /180 متر است، در اینجا /180 نسبت به همه جا و همه كس فرق نمی كند در صورتی كه در بزرگی و كوچكی، اینها خیلی فرق می كرد.

معلوم شد كه بعضی امور نسبی هستند و بعضی دیگر مطلق.

راجع به خیلی از امور این بحث پیش آمده است كه آیا نسبی هستند یا مطلق، از جمله در باب خود علم، خود حقیقت. آیا حقیقت نسبی است یا مطلق؟ آیا علم نسبی است یا مطلق؟ كه نمی خواهیم وارد این بحث بشویم.

حال می خواهیم ببینیم آیا عدالت نسبی است یا مطلق؟ اگر عدالت نسبی باشد، آنوقت حرف آن جاهلها به كرسی می نشیند كه عدالت نسبی است، در نتیجه در هر جامعه ای یك جور است، در هر زمان هم یك جور است. پس عدالت نمی تواند یك دستور مطلق داشته باشد و بنابراین هیچ مكتبی نمی تواند یك دستور مطلق بدهد و بگوید این عدالت است و باید همیشه و همه جا اجرا شود. حداكثر می تواند برایزمان و مكان خودش دستور عدالت بدهد. امكان ندارد كه عدالت برای همه ی زمانها و مكانها یك جور بشود، همین طور كه امكان ندارد بزرگی و كوچكی برای همه ی اشیاء یك جور باشد. اگر این حرف درست باشد كه عدالت نسبی است، آنوقت حرف آنها درست است. ولی اگر عدالت مطلق باشد، آنگاه حرف ما درست است.