این حرف درست نیست كه اجتماع فقط مجموع افراد است. اجتماع بیش از مجموع افراد است. اینجا من باید مطلبی را توضیح بدهم. این را شاید در كتابهای دبیرستانی هم خوانده باشید كه می گویند فرق است میان مخلوط و مركّب. مخلوط مجموع اموری است كه فقط پهلوی یكدیگر قرار گرفته باشند و بیش از این چیزی نیست، مثل اینكه شما مقداری نخود و لوبیا را با هم مخلوط می كنید؛ یعنی نخود به حالت نخودی باقی است، لوبیا هم به حالت لوبیایی باقی است، فقط با هم مخلوط شده اند.

هوا را مخلوط می گویند چون از اكسیژن و ازت كه پهلوی هم قرار گرفته اند تشكیل شده است. اما مركّب این جور نیست. وقتی كه [دو یا چند عنصر] پهلوی یكدیگر قرار گرفتند، در هم اثر می گذارند و یك شی ء سوم به وجود می آید. مثلاً آب یك مركّب است كه از دو عنصر اكسیژن و ئیدروژن كه هر دو گازند، تشكیل شده است.

وقتی كه ایندو پهلوی یكدیگر قرار گرفتند، مایعی به وجود می آید كه خاصیتی دارد مغایر با خاصیت هریك از اجزاء. و در این عالم، مركّبات زیادند. علم شیمی علم تركیبات است.

حالا افراد انسان كه با یكدیگر زندگی می كنند، آیا اینها نظیر مخلوطها هستند یا نظیر مركّبها؟ نظیر مركّبها هستند، یعنی به مركّبها نزدیكترند تا به مخلوطها. چرا؟ اگر ما در بیابانی صد هزار سنگ را صد هزار سال پهلوی یكدیگر قرار بدهیم، بر یكدیگر اثر نمی گذارند. در یك باغ اگر ما صد هزار درخت بكاریم مثل این است كه هر درختی تنها زندگی می كند، یعنی هر درختی سروكارش فقط با آب است و زمین و نور و حرارت. ولی افراد انسان شخصیت خودشان را از یكدیگر كسب می كنند، یعنی هریك از ما و شما كه در اینجا نشسته ایم تمام شخصیت خودمان را از اجتماع داریم و اجتماع از ما دارد. ما الآن اینجا نشسته ایم با یك احساسات بالخصوص، با یك عقاید و افكار مخصوص. درست است كه ما خودمان دارای عقل و اراده هستیم، انتخاب می كنیم و اجباری در كار نیست، ولی آنچه داریم از اجتماع داریم.

شما كه الآن اینجا نشسته اید، با یك خُلق پاكیزه ی خاصی نشسته اید. خلقتان این است كه آدم راستگویی هستید. این راستگویی را از كجا آورده اید؟ اگر خوب فكرش را بكنید می بینید آن را همین اجتماع به شما داده است. شما دارای عقیده و ایمان به اسلام هستید. این را از كجا پیدا كرده اید؟ آیا زمین به شما داد؟ آیا هوا یا آب داد؟ یا اینكه این عقیده را همین اجتماع به شما داد؟ البته كه آن را از ناحیه ی اجتماع گرفته اید. اجتماع مثل یك مخلوط نیست. البته آن شدت حالت تركیبی كه در آب مثال زدیم را هم ندارد ولی شبیه مركّبهاست.