حال می پردازیم به مسأله عمده ای كه به موضوع حركت مربوط می شود. اصلی بود
تحت این عنوان كه «هر حركتی نیازمند به محرك است» كه به باب فاعل حركت
مربوط می شد. اصل دیگری كه از شعب این اصل بود این بود: علة المتغیر متغیر و
علة الثابت ثابت؛ یعنی امكان ندارد كه علت مباشر و بلاواسطه
[1]امر متغیر ثابت
باشد؛ چون اگر علت متغیر ثابت باشد، تخلف معلول از علت لازم می آید؛ زیرا اگر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 694
علت ثابت باشد نسبتش با تمام مراتب معلول علی السویه است، یعنی علتِ تمام
مراتب است، آنوقت چطور امكان دارد كه مرتبه قبل در آنِ قبل صادر شود و مرتبه
بعد در آنِ بعد؟ لازمه این مطلب این است كه مراتب از علتشان جدا شده باشند.
آنوقت لازم می آید معلول كه باید حركت باشد حركت نباشد.
پس وقتی حركت كه دارای مراتب است به وجود می آید، علت به وجودآورنده
حركت هم باید مثل خود حركت متغیر باشد.
اینجا یك سؤال اساسی مطرح می شود: اگر علت متغیر متغیر باشد، آن علت
متغیر هم به حكم اینكه متغیر است علت می خواهد و به حكم اینكه علت هر
متغیری متغیر است آن علت هم باید متغیر باشد. بنابراین لازم می آید حركتی كه
وجود پیدا می كند، همین الان علتی داشته باشد كه آن هم متغیر باشد و باز این علت
هم همین الان علتی داشته باشد كه آن هم متغیر باشد و همین طور الی غیرالنهایه.
چنین چیزی محال است و متغیرها باید منتهی به ثابت شوند. این چگونه ممكن
است، در حالی كه محال است علت متغیر ثابت باشد؟
[1] - . حداقل، علت مباشر و بلاواسطه.